3 mẹo về bản quyền cho các sinh viên và các nhà giáo dục

3 copyright tips for students and educators

Posted 31 Aug 2016 by Subhashish Panigrahi

Theo: https://opensource.com/education/16/8/3-copyright-tips-students-and-educators

Bài được đưa lên Internet ngày: 31/08/2016

Bản quyền là một chủ đề thực sự phức tạp, và khi có liên quan tới sử dụng các tác phẩm có tính sáng tạo trên trực tuyến, tình cờ đi qua con đường giữa sử dụng công bằng và vi phạm bản quyền là dễ dàng. Làm thế nào bạn biết được cái gì có bản quyền? Gần đây Frederico Morando (Creative Commons, Ý) và tôi đã trình bày ở một phiên huấn luyện về hiểu các chính sách bản quyền tại Wikimania 2016, điều ban đầu đã được thành viên của Wikipedia User:Jim Carter đề xuất. Chúng tôi đã đề cập tới các chủ đề như các vấn đề cơ bản về bản quyền, các quyền độc quyền, công ước Berne, copyleft, các giấy phép Creative Commons, Phạm vi Công cộng, sử dụng công bằng, và lừa gạt bản quyền.

Trong bài này, tôi sẽ xem xét 3 gợi ý bản quyền phải giữ trong đầu khi bạn nghĩ về việc sử dụng nội dung - thậm chí cho các mục đích hàn lâm - bạn thấy trên trực tuyến.

1. Hầu hết những gì bạn thấy trên Internet là có bản quyền.

Ngoại trừ nội dung rõ ràng chỉ ra tác phẩm được phát hành theo một giấy phép tự do, hoặc bản quyền đã hết hạn và tác phẩm nằm trong Phạm vi Công cộng (Public Domain), bạn có thể giả thiết nội dung là không được cấp phép tự do/tùy tiện. Vài giấy phép mở và tự do phổ biến bao gồm Giấy phép Công cộng Chung GNU - GPL (GNU General Public License), các giấy phép BSD, Giấy phép Apache, và Giấy phép SIL Open Font. Nếu tác phẩm nhắc tới giấy phép, thường giấy phép đó được giải thích hoặc được liên kết tới các điều khoản để sử dụng tác phẩm đó. Việc bỏ ra một chút thời gian để tìm ra giấy phép nào tác phẩm đó mang sẽ tốt hơn là thời gian và tiền bạc cho vụ kiện vi phạm bản quyền sau này.

2. Sử dụng công bằng có thể là bạn của bạn, nhưng không phải lúc nào cũng vậy

Sử dụng công bằng (Fair Use) ngụ ý bạn có thể được cho phép sử dụng có hạn chế tác phẩm có bản quyền mà không có sự cho phép trước từ người nắm giữ bản quyền. Chính sách sử dụng công bằng biến đổi từ nước này qua nước khác. Như được giải thích trên site các Thư viện Đại học Stanford, bình luận/trích dẫn và chỉ trích, và lặp đi lặp lại là các trường hợp thường nằm ở sử dụng công bằng.

Các hình ảnh bài báo trên Wikipedia có liên quan tới các bộ sưu tập âm nhạc gần đây, các bộ phim, và thậm chí những người đã mất là được sử dụng theo chính sách sử dụng công bằng. Hãy nháy vào quảng cáo phim gần đây xuất hiện trong một bài trên Wikipedia định tính như sử dụng công bằng.

^{Ví dụ Wikipedia giải thích cho sử dụng công bằng của một bức ảnh.}

Sử dụng công bằng (Fair Use) ngụ ý bạn có thể được cho phép sử dụng có hạn chế tác phẩm có bản quyền mà không có sự cho phép trước từ người nắm giữ bản quyền. Chính sách sử dụng công bằng biến đổi từ nước này qua nước khác. Như được giải thích trên site các Thư viện Đại học Stanford, bình luận/trích dẫn và chỉ trích, và lặp đi lặp lại là các trường hợp thường nằm ở sử dụng công bằng.

Các hình ảnh bài báo trên Wikipedia có liên quan tới các bộ sưu tập âm nhạc gần đây, các bộ phim, và thậm chí những người đã mất là được sử dụng theo chính sách sử dụng công bằng. Hãy nháy vào quảng cáo phim gần đây xuất hiện trong một bài trên Wikipedia định tính như sử dụng công bằng.

Sử dụng công bằng (Fair Use) cũng trao vài quyền tự do cho các học giả để sử dụng tác phẩm có bản quyền cho nghiên cứu hàn lâm. Sẽ nằm ở phần an toàn nếu bạn không chắc sử dụng của bạn nằm trong "sử dụng công bằng" hay không, hãy với tới người nắm giữ bản quyền và có được sự cho phép chính thức trước khi sử dụng tác phẩm của họ.

3. search.creativecommons.org giúp hợp lý hóa nội dung của Creative Commons

Bạn sẽ đi đâu để tìm các hình ảnh, hình minh họa, và các nội dung khác với việc cấp phép Creative Commons? Hầu hết các hình ảnh sẽ nổi lên bằng việc sử dụng máy tìm kiếm là có bản quyền và không được cấp phép tự do, ví dụ thế. Cách tốt nhất để tìm là sử dụng search.creativecommons.org.

Bạn có thể chọn nội dung được cấp phép Creative Commons từ vài site, như Flickr, Google Images, Wikimedia Commons, và Europeana. Bạn cũng có thể chỉ định liệu bạn có muốn sử dụng nội dung vì các mục đích thương mại hay không, hoặc để sửa đổi, tùy biến thích nghi, và xây dựng dựa vào tác phẩm đó.

^{Hình ảnh của likeaduck. CC BY 2.0}

Lưu ý là bạn vẫn sẽ cần kiểm tra giấy phép Creative Commons nào nội dung đó sử dụng. Như được giải thích trong bài viết của Richard Fontana:

Bộ Creative Commons bao gồm các giấy phép triển khai các chính sách khác nhau. Một vài giấy phép, như CC BY và CC BY-SA, là nội dung tiêu chuẩn tương ứng với họ dễ dãi và copyleft của các giấy phép phần mềm tự do. Tuy nhiên, các giấy phép khác, đặc biệt là các giấy phép "NC" (sử dụng phi thương mại) và "ND" (không có tác phẩm phái sinh) của nó, là xung đột với các nguyên tắc cơ bản của phần mềm tự do và văn hóa tự do. Tôi không phải là người duy nhất kêu ca về ứng dụng thương hiệu của cái ô Creative Commons để đề cập tới các giấy phép với các chất lượng tuyệt vọng như vậy. Một hệ quả là sự pha loãng lộn xộn nói chung của ý nghĩa "tính mở" trong ngữ cảnh của các tác phẩm văn hóa. Vấn đề đặc thfu hơn là bằng chứng của sự khuếch tán ở phần nội dung mà các tác giả có quan tâm trong việc áp dụng các giấy phép Creative Commons cho các tác phẩm của họ, và gây ra sự lúng túng cho những ai có quan tâm trong việc sử dụng các tác phẩm như vậy. Quá thường xuyên một tác phẩm được gắn nhãn như là đang được cấp phép theo "giấy phép Creative Commons", không chỉ định chính xác cụ thể, hoặc không chỉ định hoàn toàn, là chính sách tự do hay không tự do mà tác giả thấy để áp dụng.

Nếu bạn vẫn không thể tìm ra nội dung - các hình ảnh, ví dụ thế - với các giấy phép tự do, nhưng bạn thấy nội dung có bản quyền mà phù hợp với nhu cầu hàn lâm của bạn, bạn có thể với tới người tạo ra nội dung đó hoặc người nắm giữ bản quyền để có được sự cho phép. Thường thì những người nắm giữ bản quyền cho phép sử dụng tác phẩm của họ cho các mục đích phi thương mại, như nghiên cứu và xuất bản hàn lâm.

Bạn có nguồn nào khác để bạn khuyến cáo tìm nội dung Creative Commons hoặc Phạm vi Công cộng hay không? Hãy cho chúng tôi biết về các tài nguyên ưa thích của bạn trong các bình luận.

Dịch: Lê Trung Nghĩa
letrungnghia.foss@gmail.com