Thứ Năm, 30 tháng 5, 2024

Khóa Thực hành khai thác Tài nguyên Giáo dục Mở No4/2024, tại Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, 24-31/05/2024


Nhằm triển khai thực hiện Quyết định 1117/QĐ-TTg ngày 25/09/2023 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình xây dựng mô hình nguồn tài nguyên giáo dục mở trong giáo dục đại học, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành tổ chức loạt các lớp Thực hành khai thác Tài nguyên Giáo dục Mở (TNGDM) cho các cán bộ và giảng viên của nhà trường, với phần lý thuyết chung cho tất cả các khóa và đã được thực hiện trong ngày 26/04/2024.


Khóa thực hành khai thác TNGDM No4/2024 diễn ra trong các ngày 24 và 31/05/2024.

Các nội dung thực hành trong ngày 24/05/2024 gồm:

  1. Cấp phép mở bằng công cụ chọn/sinh giấy phép

  2. Chia sẻ tài nguyên được cấp phép mở trên Internet

  3. Tìm kiếm và tải về sử dụng nội dung được cấp phép mở CC

    1. Hình ảnh các kho: Các công cụ tìm kiếm ảnh của Creative Commons và Google, dự án Noun Project.

    2. Video với các kho: YouTube và Vimeo (Vimeo Creative Commons) cùng với việc tạo lập tài khoản người sử dụng trên Vimeo Creative Commons.

    3. Âm thanh các kho: YouTube, Musopen, ccMixter

    4. Văn bản các kho: sách, sách giáo khoa, tạp chí: OpenStax, LibreText, Open Texbook Library, BCCampus, Edtech Books, Global Digital Library, DOAB, DOAJ, công cụ Unpaywall .v.v. và một số kho Phần cứng Nguồn mở.

    5. Dữ liệu: Zenodo, OpenAIRE, European Open Data Portal .v.v.

Các nội dung thực hành trong ngày 31/05/2024 gồm:

  1. Tạo lập, tùy biến, sửa đổi, pha trộn: các công cụ

    1. Văn bản:

      • Soạn thảo văn bản mẫu để cấp phép mở bằng LibreOffice Writer

      • Làm sách điện tử ePub trong LibreOffice Writer với Writer2ePub

    2. Hình ảnh: Sử dụng Screenshot để chụp màn hình các kiểu/dạng khác nhau

    3. Âm thanh: Sử dụng Audacity để soạn thảo âm thanh và ghi âm

    4. Video:

      • Sử dụng Vokoscreen và Kazam để ghi lại các hoạt động hoặc bài giảng trên màn hình máy tính, cả hình ảnh, âm thanh và các chuyển động.

      • Sử dụng OpenShot để soạn thảo video từ các tài nguyên được cấp phép mở có sẵn trong các kho trên Internet và các tài nguyên tự mình tạo ra; tải video được tạo ra lên YouTube và Vimeo Creative Commons; cấp phép cho video được tạo ra; chia sẻ video được tạo ra trên Internet.

Tự do tải về bài trình chiếu cho khóa học tại địa chỉ DOI: 10.5281/zenodo.10851272

X(Tweet): https://twitter.com/nghiafoss/status/1793829074189905973

Xem thêm:

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , ,

Thứ Tư, 29 tháng 5, 2024

Khóa Thực hành khai thác Tài nguyên Giáo dục Mở No3/2024, tại Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, 23-30/05/2024


Nhằm triển khai thực hiện Quyết định 1117/QĐ-TTg ngày 25/09/2023 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình xây dựng mô hình nguồn tài nguyên giáo dục mở trong giáo dục đại học, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành tổ chức loạt các lớp Thực hành khai thác Tài nguyên Giáo dục Mở (TNGDM) cho các cán bộ và giảng viên của nhà trường, với phần lý thuyết chung cho tất cả các khóa và đã được thực hiện trong ngày 26/04/2024.


Khóa thực hành khai thác TNGDM No3/2024 diễn ra trong các ngày 23 và 30/05/2024. Các nội dung thực hành trong ngày 23/05/2024 gồm:

  1. Cấp phép mở bằng công cụ chọn/sinh giấy phép

  2. Chia sẻ tài nguyên được cấp phép mở trên Internet

  3. Tìm kiếm và tải về sử dụng nội dung được cấp phép mở CC

    1. Hình ảnh các kho: Các công cụ tìm kiếm ảnh của Creative Commons và Google, dự án Noun Project.

    2. Video với các kho: YouTube và Vimeo (Vimeo Creative Commons) cùng với việc tạo lập tài khoản người sử dụng trên Vimeo Creative Commons.

    3. Âm thanh các kho: YouTube, Musopen, ccMixter

    4. Văn bản các kho: sách, sách giáo khoa, tạp chí: OpenStax, LibreText, Open Texbook Library, BCCampus, Edtech Books, Global Digital Library, DOAB, DOAJ, công cụ Unpaywall .v.v. và một số kho Phần cứng Nguồn mở.

    5. Dữ liệu: Zenodo, OpenAIRE, European Open Data Portal .v.v.

Các nội dung thực hành trong ngày 30/05/2024 gồm:

  1. Tạo lập, tùy biến, sửa đổi, pha trộn: các công cụ

    1. Văn bản:

      • Soạn thảo văn bản mẫu để cấp phép mở bằng LibreOffice Writer

      • Làm sách điện tử ePub trong LibreOffice Writer với Writer2ePub

    2. Hình ảnh: Sử dụng Screenshot để chụp màn hình các kiểu/dạng khác nhau

    3. Âm thanh: Sử dụng Audacity để soạn thảo âm thanh và ghi âm

    4. Video:

      • Sử dụng Vokoscreen và Kazam để ghi lại các hoạt động hoặc bài giảng trên màn hình máy tính, cả hình ảnh, âm thanh và các chuyển động.

      • Sử dụng OpenShot để soạn thảo video từ các tài nguyên được cấp phép mở có sẵn trong các kho trên Internet và các tài nguyên tự mình tạo ra; tải video được tạo ra lên YouTube và Vimeo Creative Commons; cấp phép cho video được tạo ra; chia sẻ video được tạo ra trên Internet.

Tự do tải về bài trình chiếu cho khóa học tại địa chỉ DOI: 10.5281/zenodo.10851272

X(Tweet): https://twitter.com/nghiafoss/status/1793468957221093519

Xem thêm:

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , ,

Thứ Ba, 28 tháng 5, 2024

5.4 Tạo lập và chia sẻ OER


5.4 Creating and Sharing OER

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/6-4-creating-and-sharing-oer/

Phần lớn khóa học này nói về sự sáng tạo, cả cách thức hoạt động từ góc độ pháp lý và thực tế hơn, cách chúng ta học bằng cách chế tạo và sáng tạo ra một thứ gì đó. Trong bài này, chúng ta sẽ khám phá và thực hành cách tạo lập OER để chúng có thể có tác động lớn nhất và được sử dụng mà không có bất kỳ rào cản pháp lý hoặc kỹ thuật nào.


“Shared” của hansol. CC BY 2.0 (lưu ý: hình ảnh đã bị loại bỏ khỏi web)

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Nhiều người làm việc trong lĩnh vực giáo dục và khoa học thư viện chuẩn bị, cập nhật và kết hợp tài liệu học tập. Việc mở những tài liệu đó chỉ cần một vài bước bổ sung và việc này dễ dàng hơn bạn nghĩ. Những bước đó là gì? Bạn nên cân nhắc và mong đợi điều gì khi muốn đề xuất ai đó tạo lập và xuất bản các tài nguyên mở?

Khi chúng ta chia sẻ các tài nguyên giáo dục của mình dưới dạng OER, chúng ta chia sẻ các thực tiễn tốt nhất, chuyên môn, thách thức và giải pháp của mình. Giáo dục là chia sẻ. Khi chúng ta chia sẻ công việc của mình với nhiều người hơn – chúng ta trở thành những nhà giáo dục giỏi hơn.

Kết quả học tập

  • Hãy tưởng tượng OER của bạn sẽ hoạt động như thế nào trong thực tế.

  • Chọn (các) giấy phép CC cho tài nguyên của bạn.

  • Kiểm tra quyết định cấp phép mở của bạn về tính tương thích (tức là nó có thể được phối lại) với OER khác.

  • Xác định nhu cầu/thách thức để cải thiện khả năng tiếp cận OER cho bất kỳ ai.

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Bây giờ bạn tạo ra loại tài nguyên học tập nào? Bạn có xuất bản hoặc chia sẻ những tài nguyên này với người khác để lấy phản hồi không? Bạn nghĩ tài nguyên nào của bạn có thể mang lại lợi ích cho các nhà giáo dục, người học, thư viện hoặc nhà khoa học? Nếu bạn chọn chia sẻ, bạn muốn trao cho người khác bao nhiêu quyền tự do; bạn sẽ cho phép người khác sử dụng lại tác phẩm của bạn những quyền gì?

Có được kiến thức cơ bản

Tại sao phải chia sẻ?

Để có phần giới thiệu về lý do tại sao việc chia sẻ tác phẩm của bạn dưới dạng OER là quan trọng, hãy xem video này:

Video: Các vấn đề Giáo dục Mở: Tại sao việc chia sẻ nội dung lại quan trọng? (thời gian 03:51)

“Các vấn đề về Giáo dục Mở: Tại sao việc chia sẻ nội dung lại quan trọng?” video của Nadia Mirele, CC BY 3.0

Vì các nhà giáo dục và thủ thư có thể chia sẻ OER với mọi người với chi phí gần như bằng không[1], chúng ta nên làm như vậy. Xét cho cùng, giáo dục về cơ bản là chia sẻ kiến thức và ý tưởng. Thư viện có nhiệm vụ lưu trữ, chia sẻ và giúp đỡ người học tìm thấy những kiến thức mà họ tìm kiếm. Khi chúng ta cấp phép CC cho tác phẩm của mình, chúng ta đang chia sẻ tác phẩm đó với công chúng theo các giấy phép đơn giản, hợp pháp. Việc chia sẻ tác phẩm của bạn là một món quà cho thế giới.

Chọn giấy phép CC cho OER

Không phải tất cả các tài liệu giáo dục có sẵn theo giấy phép CC đều là OER. Xem lại biểu đồ này để biết chi tiết giấy phép CC nào hoạt động tốt cho tài nguyên giáo dục và giấy phép nào không.


Hai giấy phép CC Không có Phái sinh – ND (NoDerivatives) không phải là các giấy phép tương thích với OER vì chúng không cho phép công chúng sửa đổi hoặc phối lại các tài nguyên giáo dục và chia sẻ chúng một cách công khai. Vì các giấy phép ND không đáp ứng 5R hoặc bất kỳ định nghĩa OER chính thức nào, phong trào giáo dục mở không coi các tài nguyên giáo dục được cấp phép ND là “OER”.

Việc chọn giấy phép phù hợp cho OER của bạn đòi hỏi bạn phải suy nghĩ về những quyền nào bạn muốn cấp cho những người sử dụng khác - và những quyền nào bạn muốn giữ lại cho chính mình. Hãy đọc “Cộng đồng Sách giáo khoa Mở ủng hộ Giấy phép CC BY cho Sách giáo khoa Mở” và suy nghĩ về lý do tại sao họ khuyến nghị Giấy phép Creative Commons Ghi công (CC BY) cho giáo dục. Bạn có thể tìm thấy văn bản tương tự với nhiều lập luận được đưa ra hơn về cùng giấy phép cho xuất bản nghiên cứu khoa học này trong “Tại sao CC BY?” từ Hiệp hội các Nhà xuất bản Học thuật Truy cập Mở (Open Access Scholarly Publishers Association).

Để biết thông tin cơ bản về các giấy phép, cách chọn và áp dụng giấy phép cho tác phẩm của bạn hoặc tác phẩm kết hợp từ những người và nguồn khác, hãy xem lại Phần 4.1

Các vụ kiện tụng pháp lý về giấy phép CC liên quan đến OER

Để biết phân tích chi tiết về án lệ của Creative Commons, hãy xem Phần 3.4 “Khả năng thực thi giấy phép”. Creative Commons duy trì danh sách các quyết định của tòa án và án lệ từ các quyền tài phán khắp trên thế giới liên quan đến các giấy phép và công cụ CC trong Cơ sở dữ liệu pháp lý CC.

Trong năm 2017−18 đã có hai vụ kiện pháp lý liên quan đến giáo dục mở: Great Minds kiện FedEx Office và Great Minds kiện Office Depot, như được tham chiếu trong Bài 4 (xem phần 4.2 và phần Các tài nguyên bổ sung). Xin nhắc lại, cả hai trường hợp đều liên quan đến OER được các trường sử dụng vì mục đích phi thương mại. Trong cả hai trường hợp, tòa án quận nhận thấy rằng một cửa hàng sao chép thương mại có thể sao chép các tài liệu giáo dục theo yêu cầu của khu trường học đang sử dụng chúng theo giấy phép CC BY-NC-SA; do đó, không có vi phạm bản quyền giấy phép hoặc vi phạm giấy phép CC nào xảy ra.

Những ý kiến cân nhắc khác

Ngoài việc chọn giấy phép CC phù hợp, những khía cạnh nào khác của tính mở và phương pháp sư phạm đáng được xem xét? Đây là danh sách các thực hành tốt nhất để đưa vào tác phẩm của bạn khi xây dựng OER

Học phần 8 về “Chia sẻ OER” của Open Washington sẽ cung cấp cho bạn lời khuyên thực tế về cách chia sẻ OER trên trực tuyến và chuẩn bị để chúng cũng sử dụng được ngoại tuyến.


Đảm bảo OER là truy cập được tới bất kỳ ai

Về cốt lõi, OER là về việc đảm bảo mọi người đều có quyền truy cập. Không chỉ những người giàu, không chỉ những người có thể nhìn hoặc nghe, không chỉ những người có thể đọc tiếng Anh, không chỉ những người có thiết bị kỹ thuật số có quyền truy cập Internet tốc độ cao – mà tất cả mọi người.

Khi các tác giả và cơ sở xây dựng và chia sẻ OER, các thực hành tốt nhất về khả năng tiếp cận cần phải là một phần của thiết kế giảng dạy và kỹ thuật ngay từ đầu. Các nhà giáo dục có trách nhiệm pháp lý và đạo đức để đảm bảo tất cả người học, kể cả những người khuyết tật, đều có thể tiếp cận đầy đủ các tài nguyên học tập của chúng ta.

Xem “Nói một cách đơn giản: Tìm hiểu về Khả năng tiếp cận trong Tài liệu Học tập Kỹ thuật số” của Trung tâm Quốc gia về Tài liệu Giáo dục Tiếp cận được (6:42)

“Nói một cách đơn giản: Tìm hiểu về Khả năng tiếp cận trong Tài liệu Học tập Kỹ thuật số” của Trung tâm Quốc gia về Tài liệu Giáo dục Tiếp cận, CC BY 3.0.

Trang web Thư viện, Hướng dẫn Chủ đề Thư viện, Biên mục và Creative Commons

Các thủ thư đóng vai trò là người sáng tạo nội dung có thể thắc mắc làm cách nào để cấp phép cho tác phẩm của họ. Hơn 5.000 tổ chức ở nước Mỹ sử dụng LibGuides làm hệ thống quản lý nội dung hướng dẫn chủ đề ưa thích của họ, với hơn 120.000 người được cấp phép trên khắp thế giới. Việc cấp phép tài nguyên của bạn theo Creative Commons có thể đơn giản như sử dụng Bộ chọn giấy phép (License Chooser) để tạo nút máy có thể đọc được cho trang web hoặc LibGuide của bạn.

Có hàng trăm Libguides trên các trang web thư viện chỉ nói về Creative Commons. Hãy xem các kết quả tìm kiếm này và lướt qua các tài nguyên được tìm thấy bởi các thủ thư chuyên ngành về các vấn đề Creative Commons và bản quyền.

Các lưu ý cuối cùng

Tính mở trong giáo dục không chỉ có nghĩa là khả năng tiếp cận hoặc sự chắc chắn về mặt pháp lý đối với những gì bạn có thể sử dụng, sửa đổi và chia sẻ với người học của mình. Giáo dục mở có nghĩa là thiết kế nội dung và thực hành để đảm bảo mọi người đều có thể tham gia tích cực và đóng góp vào tổng thể tất cả tri thức của nhân loại. Khi các nhà giáo dục và người học sửa đổi OER của người khác và tạo lập và chia sẻ OER mới, khả năng truy cập phải luôn nằm trong danh sách kiểm tra thiết kế của bạn.

-----------------------------------------------------------------------

  1. Trong khi ở nhiều quốc gia khác (như ở nhiều quốc gia thành viên EU), chi phí có thể không phải là vấn đề, thì bản quyền hạn chế và việc thu hẹp quyền sử dụng hợp lý/quyền xử lý hợp lý có thể hạn chế các phương pháp giảng dạy mới.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc


Large parts of this course are about creation, both how it works from a legal perspective and more practically, how we learn by making and creating something. In this unit we will explore and practice how to create OER so they can have biggest impact and be used without any legal or technical barriers.

“Shared” by hansol. CC BY 2.0 (note: image has been removed from the web)

Big Question / Why It Matters

Many people working in the field of education and library science prepare, update, and combine learning materials. Making those materials open requires just a few additional steps, and it’s easier than you think. What are those steps? What should you consider and expect when you want to recommend that someone create and publish resources in the open?

When we share our education resources as OER, we share our best practices, our expertise, our challenges and solutions. Education is about sharing. When we share our work with more people – we become better educators.

Learning Outcomes

  • Imagine how your OER will work in practice.

  • Select a CC license(s) for your resources.

  • Examine your open license decision for compatibility (i.e., can it be remixed) with other OER.

  • Identify needs and challenges to improving OER accessibility for everyone.

Personal Reflection / Why it Matters To You

What kind of learning resources do you create now? Do you publish or share these resources with other people for feedback? Which of your resources do you think could benefit fellow educators, learners, libraries or scientists? If you choose to share, how much freedom do you want to give to others; what permissions will you allow for others to reuse your work?

Acquiring Essential Knowledge

Why share?

For an introduction on why it is important to share your work as OER, watch this video:

Video: Open Education Matters: Why is it important to share content? (time 03:51)

“Open Education Matters: Why is it important to share content?” video by Nadia Mireles, CC BY 3.0

Because educators and librarians can share OER with everyone for near zero cost[1], we should. After all, education is fundamentally about sharing knowledge and ideas. Libraries are about archiving, sharing and helping learners find the knowledge they seek. When we CC license our work, we are sharing that work with the public under simple, legal permissions. Sharing your work is a gift to the world.

Choosing a CC license for OER

Not all education materials available under a CC license are OER. Review this chart that details which CC licenses work well for education resources and which do not.

The two CC NoDerivatives (ND) licenses are not OER-compatible licenses because they do not allow the public to revise or remix educational resources and share them publicly. Because the ND licenses do not meet the 5Rs or any of the major OER definitions, the open education movement does not consider ND-licensed education resources “OER.”

Choosing the right license for your OER requires you to think about which permissions you want to give to other users – and which permissions you want to retain for yourself. Read the “Open Textbook Community Advocates CC BY License for Open Textbooks” and think about why they recommend the Creative Commons Attribution License (CC BY) for education. You can find similar text with more arguments made about this same license for publishing scientific research in “Why CC BY?” from Open Access Scholarly Publishers Association.

For basic information about the licenses, how to choose and apply one to your work or combined works from other people and sources, revisit Section 4.1

CC license legal cases involving OER

For a detailed analysis of Creative Commons case law, see Section 3.4 “License Enforceability.” Creative Commons maintains a listing of court decisions and case law from jurisdictions around the world related to CC licenses and tools in the CC Legal Database.

In 2017−18 there were two legal cases concerning open education: Great Minds vs. FedEx Office and Great Minds vs. Office Depot, as referenced in Unit 4 (see section 4.2 and the Additional Resources section). As a reminder, both cases involved OER used by schools for non commercial purposes. In both cases, the district courts found that a commercial copy shop may reproduce educational materials at the request of a school district that is using them under a CC BY-NC-SA license; thus, no license copyright infringement or violation of the CC license had occurred.

Other considerations

Other than choosing the right CC license, what other aspects of openness and pedagogy are worth considering? Here is a list of best practices to include in your work when building OER

The Open Washington Module 8 on “Sharing OER” will give you practical advice on how to share OER online and prepare them to be used offline as well.

Encyclopedia and e-book reader on green grass by papirontul. Public domain: CC0

Ensuring OER is Accessible to Everyone

At its core, OER is about making sure everyone has access. Not just rich people, not just people who can see or hear, not just people who can read English, not just people who have digital devices with access to high speed internet – everyone.

As authors and institutions build and share OER, best practices in accessibility need to be part of the instructional and technical design from the start. Educators have legal and ethical responsibilities to ensure our learning resources are fully accessible to all learners, including those with disabilities.

Watch “Simply Said: Understanding Accessibility in Digital Learning Materials” by the National Center on Accessible Educational Materials (6:42)

“Simply Said: Understanding Accessibility in Digital Learning Materials” by National Center on Accessible Educational Materials, CC BY 3.0.

Library Websites, Library Subject Guides, Cataloging, and Creative Commons

Librarians who find themselves in the role of content creator may wonder how to license their work. Over 5,000 institutions in the United States use LibGuides as their preferred subject guide content management system, with over 120,000 license holders around the world. Licensing your resources under Creative Commons can be as simple as using the License Chooser to create a machine-readable button for your site or LibGuide.

There are hundreds of Libguides on library websites about Creative Commons alone. Take a look at these search results and flip through the resources found by subject librarians on the issues of Creative Commons and copyright.

Final remarks

Openness in education means more than just access or legal certainty over what you are able to use, modify, and share with your learners. Open education means designing content and practices that ensure everyone can actively participate and contribute to the sum of all human knowledge. As educators and learners revise others’ OER and create and share new OER, accessibility should always be on your design checklist.

  1. While in many other countries (like in many EU member states), cost may not be a problem, restrictive copyright and narrow fair use / fair dealing rights can limit new teaching methods.

Licenses and Attributions

CC licensed content, Original

Dịch: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,

Thứ Hai, 27 tháng 5, 2024

5.3. Tìm kiếm, đánh giá, và tùy chỉnh các tài nguyên


5.3 Finding, Evaluating, and Adapting Resources

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/6-3-finding-evaluating-and-adapting-resources/

Chúng ta đang sống trong một nền văn hóa trực quan và sôi động, đòi hỏi các nhà giáo dục phải cung cấp các tài nguyên học tập phù hợp trong lớp học, mặc dù việc tìm kiếm và sử dụng lại các tác phẩm tuyệt vời của người khác không phải lúc nào cũng đơn giản. Các thủ thư đóng vai trò quan trọng trong việc khám phá, phát triển, mô tả, cấp phép, quản lý và chia sẻ Tài nguyên Giáo dục Mở (OER), cũng như ủng hộ và hỗ trợ việc sử dụng chúng. Bài này sẽ hướng dẫn bạn cách tiếp cận thực tế để hỗ trợ áp dụng OER.

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Những kỹ năng và kiến thức nào là cần thiết để tìm ra OER mà bạn và những người học của bạn cần? Nếu bạn sắp tham gia vào cộng đồng giáo dục mở toàn cầu, hãy tìm các tài nguyên mở tốt nhất cho khóa học của bạn và chia sẻ tác phẩm tốt của bạn như là OER, bạn cần biết – và biết cách dạy những người khác – cách để tìm kiếm, đánh giá và tùy chỉnh các tài nguyên được cấp phép mở. Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta muốn nghĩ lớn hơn… giáo dục mở có thể có tác động gì trên toàn cầu?

Tại sao tính cởi mở, cơ hội sửa lại, phối lại và chia sẻ nội dung lại quan trọng đến vậy?Nếu công chúng có quyền truy cập và có thể phối lại một cách sáng tạo kiến thức của thế giới, thì chúng ta có thể tìm thấy những cơ hội mới nào để giải quyết các thách thức toàn cầu (ví dụ: các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hiệp quốc)?


H1 Điện thoại di động của Tiago Aguiar. Phạm vi công cộng: CC0

Kết quả học tập

  • Tìm OER trong các kho mở, Google và các nền tảng khác

  • Đánh giá cách để sử dụng lại/sửa đổi/phối lại OER mà bạn tìm thấy

  • Chứng minh cách OER khác nhau có thể được sử dụng cùng nhau, chú ý đến tính tương thích của giấy phép

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Hiện tại bạn tìm thấy tài nguyên học tập của mình ở đâu? Bạn có tìm kiếm các giải pháp thay thế mở cho các tài liệu bạn hiện đang sử dụng không? Bạn đánh giá các tài nguyên học tập hiện có của mình như thế nào, và bạn có thể áp dụng các biện pháp đó cho nội dung được cấp phép mở như thế nào?

Một khi bạn xác định được tài nguyên học tập mà bạn hiện đang sử dụng, hãy tự hỏi mình những câu hỏi sau:

  1. Tài nguyên này có được cung cấp miễn phí cho tất cả người học của tôi không?

  2. Tôi và người học có thể giữ bản sao của tài liệu này mãi mãi không?

  3. Lớp học của tôi có quyền hợp pháp để sửa lỗi, cập nhật nội dung cũ hoặc không chính xác, cải tiến tác phẩm đó, và chia sẻ nó với các nhà giáo dục khác khắp trên thế giới được không?

  4. Người học của tôi có thể đóng góp và cải thiện tài nguyên học tập của chúng tôi như một phần của khóa học không?

Nếu câu trả lời cho những câu hỏi này là “Không” – có thể bạn đang sử dụng các tài nguyên học tập không cung cấp quyền hợp pháp mà bạn và người học của bạn cần để làm những gì bạn muốn làm. Ngược lại, nếu bạn trả lời “Có” cho tất cả các câu hỏi đó – bạn có khả năng đang sử dụng OER.

Có được kiến thức cơ bản

Tìm tài nguyên

Không phải mọi thứ trên Internet đều là OER, và một số tác phẩm được dán nhãn là “mở” có thể không có giấy phép hợp pháp để thực hiện 5R. Vậy làm thế nào để bạn nhận ra OER và làm cách nào để bạn chọn OER nào sẽ hoạt động tốt nhất trong lớp của bạn? Hãy nhớ: để một tài nguyên trở thành OER - nó phải (a) sẵn có miễn phí cho bất kỳ ai và (b) thuộc phạm vi công cộng hoặc theo một giấy phép mở cấp cho mọi người các quyền pháp lý 5R để sửa đổi tài nguyên đó.

Việc tìm kiếm các tài nguyên bạn muốn sử dụng là bước đầu tiên để đưa OER vào lớp học của bạn. Sự khám phá là một trong những rào cản chính đối với các nhà giáo dục sử dụng OER. May mắn thay, có nhiều cách đã được thiết lập để tìm kiếm OER.

Đầu tiên, để có phần giới thiệu ngắn về cách tìm kiếm OER, hãy xem video này “Làm cách nào tôi có thể tìm thấy OER?” (1:31).

Video: Làm cách nào tôi có thể tìm thấy OER: https://www.youtube.com/watch?v=NJRIaQkiWKw

“Làm cách nào tôi có thể tìm thấy OER?” Video của Hội đồng Giám đốc Trường học của Bang, CC BY 4.0. Nhạc của Lahaina của Blue Dot Sessions: CC BY NC 4.0

Có nhiều website lưu trữ các bộ sưu tập OER lớn (ví dụ, Wikimedia Commons), nhưng một số trường đại học lưu trữ các kho và dịch vụ OER của riêng họ. Bước đầu tiên tốt là thực hiện tìm kiếm OER chung bằng việc sử dụng Tìm kiếm nâng cao của Google và lọc kết quả của bạn theo “Quyền sử dụng” (trình đơn kéo xuống ở cuối màn hình). Xem bài đăng của Google về cách sử dụng công cụ này một cách hiệu quả.

Ngoài việc chia sẻ OER trên website hoặc blog của bạn, có hàng trăm nền tảng trực tuyến trên đó bạn có thể chia sẻ nội dung được cấp phép mở của mình. Creative Commons duy trì một thư mục của một số nền tảng OER phổ biến nhất được các nhà giáo dục sử dụng, được sắp xếp theo loại nội dung (ảnh, video, âm thanh, sách giáo khoa, khóa học, v.v.).

Các nhà giáo dục mở thường yêu cầu trợ giúp lẫn nhau khi tìm kiếm OER trên các dịch vụ danh sách giáo dục mở listservs. Dưới đây là một số bạn có thể muốn tham gia:

  1. CC Open Education Platform (invitation): Vui lòng cho chúng tôi biết bạn là ai và vì sao bạn muốn tham gia.

  2. OER Forum

  3. International OER Advocacy

  4. OER Discuss

  5. Open Knowledge Open Edu

  6. Open Edu SIG

  7. Wikimedia Education

  8. US OER Advocacy

  9. SPARC OE Forum

  10. Educause Openness

  11. SPARC Europe

  12. ENCORE+ Network

Nếu bạn muốn biết thêm về hầu hết các lựa chọn phổ biến nhất để tìm kiếm OER, hãy đọc học phần khóa học này của Open Washington.

Đánh giá các tài nguyên

Như với tất cả các tài nguyên giáo dục, OER cần được đánh giá trước khi sử dụng. Các nhà giáo dục mới làm quen với OER có thể có những lo ngại về chất lượng vì OER có sẵn miễn phí và có thể đã được các nhà giáo dục khác phối lại. Quá trình sử dụng và đánh giá OER không khác nhiều so với việc đánh giá các tài nguyên theo bản quyền truyền thống tất cả các quyền được giữ lại. Dù các tài liệu giáo dục được cấp phép mở hay đóng, bạn vẫn là người đánh giá chất lượng tốt nhất bởi vì bạn biết người học của mình cần gì và chương trình giảng dạy của bạn yêu cầu gì.

Các chuyên gia môn học (nhà giáo dục và thủ thư) đánh giá chất lượng và sự phù hợp của tài nguyên học tập. JISC đưa ra danh sách các tiêu chí đánh giá chất lượng:

  1. Độ chính xác

  2. Uy tín của tác giả/tổ chức

  3. Tiêu chuẩn kỹ thuật sản xuất

  4. Khả năng tiếp cận

  5. Phù hợp với các mục đích

Và hãy cẩn thận đừng để ai nói với bạn rằng OER là “chất lượng thấp” vì chúng miễn phí. Như Hướng dẫn phá bỏ lầm tưởng về OER của SPARC đã chỉ ra:

  1. Trong thế giới ngày càng được kết nối Internet và kỹ thuật số này, câu ngạn ngữ cũ “bạn nhận được những gì bạn phải trả” (you get what you pay for)/”tiền nào của nấy” đang ngày càng lỗi thời. Các mô hình mới đang phát triển trên mọi khía cạnh của xã hội nhằm giảm thiểu hoặc loại bỏ đáng kể chi phí cho người dùng và kiểu đổi mới này đã lan rộng sang các nguồn tài nguyên giáo dục.

  2. Các nhà xuất bản OER đã làm việc để đảm bảo chất lượng tài nguyên của họ. Nhiều sách giáo khoa mở được tạo ra trong các hướng dẫn biên tập và đánh giá ngang hàng nghiêm ngặt, và nhiều kho OER cho phép các giảng viên đánh giá (và xem các đánh giá của người khác về) tài liệu. Ngoài ra còn có ngày càng nhiều bằng chứng chứng minh rằng OER có thể vừa miễn phí vừa có chất lượng cao - và quan trọng hơn, hỗ trợ kết quả học tập tích cực của sinh viên.

Ngoài ra, hãy cảnh giác với các cuộc tranh luận về “tài nguyên giáo dục chất lượng cao hay thấp”, khi điều mà các nhà giáo dục thực sự nên quan tâm là “tính hiệu quả”. Hãy đọc hai bài đăng này của David Wiley: Đừng nói “Chất lượng cao” và Không, Thực sự – Hãy đừng nói “Chất lượng cao”.

Phối lại và tùy chỉnh tài nguyên

Việc cấp phép mở cho các tư liệu học tập cho phép các nhà giáo dục sử dụng các tư liệu đó một cách hiệu quả hơn, điều này có thể dẫn đến kết quả học tập và sinh viên tốt hơn. OER có thể được phối lại và tùy chỉnh: được cập nhật, điều chỉnh và cải tiến cục bộ để phù hợp với nhu cầu của người học – dịch OER sang ngôn ngữ địa phương, tùy chỉnh sách giáo khoa mở sinh học để nó phù hợp với các tiêu chuẩn khoa học địa phương, hoặc sửa đổi mô phỏng OER để làm cho nó có thể truy cập được cho một học sinh không nghe được.

Những ý tưởng phối lại và chuyển thể là nền tảng của giáo dục. Việc tái sử dụng một cách sáng tạo các tài liệu do các nhà giáo dục và tác giả khác tạo ra không chỉ nhằm tìm kiếm nguồn cảm hứng; chúng tôi sao chép, tùy chỉnh và kết hợp các tài liệu khác nhau để tạo ra tài nguyên giáo dục cho người học của chúng tôi.


H2 Ảnh chụp của José Carlos Cortizo Pérez. CC BY 2.0

Việc kết hợp các tài liệu do người khác tạo ra và kết hợp các tài liệu từ các nguồn khác nhau có thể phức tạp, không chỉ từ góc độ sư phạm mà còn từ góc độ bản quyền.

Các tài nguyên giáo dục kỹ thuật số trên trực tuyến có các quyền pháp lý khác nhau cho phép (hoặc không) trao quyền cho công chúng để sử dụng, phối lại và chia sẻ các tài nguyên đó. Dưới đây là một số loại pháp lý đó:

  • Các tác phẩm thuộc phạm vi công cộng (không bị hạn chế bởi bản quyền) có thể được phối lại với bất kỳ tác phẩm nào. V

  • Các tác phẩm có bản quyền dạng tất cả các quyền được giữ lại, có sẵn miễn phí trên trực tuyến mà bạn chỉ có thể sử dụng theo điều khoản dịch vụ của dự án, hoặc sử dụng một ngoại lệ hay giới hạn đối với bản quyền, chẳng hạn như sử dụng hợp lý (Fair Use) hoặc xử lý hợp lý (Fair Dealing).

    • Ví dụ: nhiều khóa học trực tuyến mở đại chúng (MOOCs) cho phép sử dụng lại miễn phí nội dung của họ nhưng không cho phép sao chép, sửa đổi, phối lại hoặc phân phối lại.

  • Tác phẩm có bản quyền dạng tất cả các quyền được giữ lại ở các định dạng đóng và tác phẩm được cấp phép CC BY-ND không cho phép công chúng phối lại hoặc tùy chỉnh và chia sẻ chúng.

    • Ví dụ: một bộ phim bom tấn chỉ có trên dịch vụ phát trực tuyến mà bạn không thể sử dụng hoặc thậm chí liên kết tới.

  • Các tác phẩm được cấp phép Creative Commons (và các giấy phép miễn phí khác) có nhiều quyền và hạn chế khác nhau.

    • Ví dụ: Wikipedia (BY-SA) cho phép bạn sử dụng lại nội dung của họ cho mục đích thương mại, trong khi WikiHow (BY-NC-SA) thì không. Một bài viết trên Wikipedia không thể được phối lại với một bài viết trên WikiHow.

Nếu bạn muốn biết tác phẩm được cấp phép CC nào có thể được phối lại với các tác phẩm được cấp phép CC khác, hãy xem lại Biểu đồ phối lại CC (CC Remix Chart) mà chúng ta đã nghiên cứu trong Phần 4.4. Ở nơi có dấu kiểm màu xanh lá cây ở phần giao nhau của hai tác phẩm được cấp phép CC, bạn có thể phối lại hai tác phẩm đó. Khi bạn nhìn thấy chữ X màu đen, bạn không thể phối lại hai tác phẩm được cấp phép CC đó.


H3 Biểu đồ tính tương thích các giấy phép CC / CC BY 4.0

Các biểu ghi và siêu dữ liệu MARC

Có các tiêu chuẩn siêu dữ liệu cho OER giúp tạo ra nội dung sẵn sàng để sử dụng, cho phép khả năng tìm kiếm, tổ chức và tích hợp vào các hệ thống nội dung hiện hành tại cơ sở của bạn. Siêu dữ liệu có thể bao gồm các thông tin như tác giả, tiêu đề, lĩnh vực chủ đề, cấp lớp, từ khóa và thông tin phân loại khác.

Có nhiều nguồn để dễ dàng đưa các sách giáo khoa mở vào bộ sưu tập thư viện của bạn. UnGlue.it có cơ sở dữ liệu toàn diện về sách điện tử Creative Commons. Vào năm 2014, họ đã thêm 1.897 sách điện tử miễn phí – trong số đó có 1.076 sách có giấy phép Creative Commons. Họ cũng đã thêm các công cụ thủ thư vào unglue.it để cho phép người dùng tải xuống và tải lên các biểu ghi MARC (Danh mục có thể đọc được bằng máy) có thể tùy chỉnh. Là các tài nguyên được cấp phép mở, miễn phí, OER thường tồn tại bên ngoài danh mục và các tiêu chuẩn biên mục có thể khác nhau giữa các kho. Kiểm tra bản ghi danh mục Worldcat dành cho OpenStax để xem OER có thể trông như thế nào trong danh mục. Bạn lập danh mục OER như thế nào? Hãy sử dụng cuộc trò chuyện trong lớp để thảo luận.

Thư viện Sách giáo khoa Mở và BCCampus cũng cung cấp các biểu ghi thư mục MARC cho OER. Thư viện Sách giáo khoa Mở cũng sử dụng CC0 cho tất cả các biểu ghi MARC của họ. Đọc thêm về cách sử dụng CC cho biểu ghi MARC.

Các lưu ý cuối cùng

Chúng ta đang sống trong một thế giới thông tin phong phú đáng kinh ngạc và tỷ lệ kiến thức kỹ thuật số của chúng ta được cấp phép mở ngày càng tăng. Việc tìm kiếm các tài nguyên mở phù hợp với nhu cầu của không gian học tập của bạn và người học của bạn có thể là một thách thức. Một trong những động lực chính cho việc sử dụng OER là khả năng sửa đổi, phối lại và chia sẻ những tác phẩm này để phù hợp nhất với nhu cầu của người học của bạn. Các công cụ tìm kiếm, các kho OER và các dịch vụ nền tảng với các công cụ được xây dựng sẵn để sử dụng các giấy phép Creative Commons trợ giúp, nhưng việc tìm kiếm OER phù hợp vẫn cần thời gian cho các giảng viên và khách hàng quen của thư viện của bạn.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc


We live in a visual and vibrant culture that requires educators to provide relevant learning resources in the classroom, though finding and reusing others’ great works is not always simple.

Librarians play an important role in discovery, development, description, licensing, curation, and sharing of Open Educational Resources (OER), as well as in advocating for and supporting their use. This unit will guide you through a practical approach to supporting the adoption of OER.

Big Question / Why It Matters

What skills and knowledge are needed to find the OER you and your learners need? If you are going to join the global open education community, find the best open resources for your course, and share your good work as OER, you need to know – and know how to teach others – how to find, evaluate, and adapt openly licensed resources. What if we want to think bigger… what effect might open education have globally?

Why is the openness, the opportunity to revise, remix and share, of content so important? If the public had access to and could creatively remix the world’s knowledge, what new opportunities might we find to address global challenges (e.g. United Nations Sustainable Development Goals)?

Cell phone by Tiago Aguiar. Public domain: CC0

Learning Outcomes

  • Find OER in open repositories, Google, and other platforms

  • Evaluate how to reuse / revise / remix the OER you find

  • Demonstrate how different OER can be used together, paying attention to license compatibility

Personal Reflection / Why it Matters To You

Where do you currently find your learning resources? Do you seek open alternatives for materials you currently use? How do you evaluate your existing learning resources, and how can you apply those measures to openly licensed content?

Once you identify the learning resources you currently use, ask yourself the following questions:

  1. Is this resource available to all of my learners at no cost?

  2. Can my learners and I keep a copy of this resource forever?

  3. Does my class have the legal rights to fix errors, update old or inaccurate content, improve the work, and share it with other educators around the world?

  4. Can my learners contribute to and improve our learning resources as part of their course work?

If the answer to these questions is “No” – you’re likely using learning resources that don’t provide the legal permissions you and your learners need to do what you want to do. Conversely, if you answered “Yes” to all of the questions – you are likely using OER.

Acquiring Essential Knowledge

Finding resources

Not everything on the internet is OER, and some works labeled as “open” may not have the legal permissions to exercise the 5Rs. So how do you recognize OER and how do you choose which OER will work best in your class? Remember: for a resource to be an OER – it has to (a) be available to everyone at no cost and (b) be in the public domain or under an open license that gives everyone 5 Rs legal permissions to modify the resource.

Finding the resources you want to use is the first step to bringing OER into your classroom. Discovery is one of the primary barriers to educators using OER. Fortunately, there are many established ways to search for OER.

First, for a short introduction on how to find OER, watch this video “How can I find OER?” (1:31).

Video: How can I find OER? https://www.youtube.com/watch?v=NJRIaQkiWKw

“How can I find OER?” Video by Council of Chief State School Officers, CC BY 4.0. Music by Lahaina by Blue Dot Sessions: CC BY NC 4.0

There are many websites that host large collections of OER (e.g., Wikimedia Commons), but some universities host their own OER repositories and services. A good first step is to do a general OER search using Google Advanced Search and filter your results by “Usage Rights” (pull-down menu at the bottom of the screen). See Google’s post on how to use the tool effectively.

In addition to sharing your OER on your website or blog, there are hundreds of online platforms on which you can share your openly licensed content. Creative Commons maintains a directory of some of the most popular OER platforms used by educators organized by content type (photos, video, audio, textbooks, courses, etc).

Open educators often ask each other for help when looking for OER on open edu listservs. Here are a few you might want to join:

  1. CC Open Education Platform (invitation): Please tell us who you are and why you would like to join.

  2. OER Forum

  3. International OER Advocacy

  4. OER Discuss

  5. Open Knowledge Open Edu

  6. Open Edu SIG

  7. Wikimedia Education

  8. US OER Advocacy

  9. SPARC OE Forum

  10. Educause Openness

  11. SPARC Europe

  12. ENCORE+ Network

If you want to know more about most popular general options for searching for OER, read this Open Washington course module.

Evaluating resources

As with all education resources, OER need to be evaluated before use. Educators who are new to OER may have concerns about quality because OER are available for free and may have been remixed by other educators. The process of using and evaluating OER is not that different from evaluating traditional all-rights-reserved copyright resources. Whether education materials are openly licensed or closed, you are the best judge of quality because you know what your learners need and what your curriculum demands.

Subject specialists (educators and librarians) assess the quality and suitability of learning resources. JISC provides a list of criteria for assessment of quality:

  1. Accuracy

  2. Reputation of author/institution

  3. Standard of technical production

  4. Accessibility

  5. Fitness for purpose

And be careful not to let anyone tell you OER are “low quality” because they are free. As the SPARC OER Mythbusting Guide points out:

  1. In this increasingly digital and internet connected world, the old adage of “you get what you pay for” is growing outdated. New models are developing across all aspects of society that dramatically reduce or eliminate costs to users, and this kind of innovation has spread to education resources.

  2. OER publishers have worked to ensure the quality of their resources. Many open textbooks are created within rigorous editorial and peer-review guidelines, and many OER repositories allow faculty to review (and see others’ reviews of) the material. There is also a growing body of evidence that demonstrates that OER can be both free of cost and high quality—and more importantly, support positive student learning outcomes.

Also, be wary of debates about “high or low quality education resources,” when what educators should really be concerned about is “effectiveness.” Read these two posts from David Wiley: Stop Saying “High Quality” and No, Really – Stop Saying “High Quality.”

Remixing & adapting resources

Openly licensing learning materials enables educators to use the materials more effectively, which can lead to better learning and student outcomes. OER can be remixed and adapted: updated, tailored and improved locally to fit the needs of learners – translating the OER into a local language, adapting a biology open textbook to align it with local science standards, or modifying an OER simulation to make it accessible for a student who cannot hear.

The ideas of remix and adaptation are fundamental to education. Creative reuse of materials created by other educators and authors is about more than just seeking inspiration; we copy, adapt, and combine different materials to craft education resources for our learners.

Photo by José Carlos Cortizo Pérez. CC BY 2.0

Incorporating materials created by others and combining materials from different sources can be tricky, not only from a pedagogical perspective, but also from a copyright perspective.

Online digital education resources have different legal permissions that empower (or not) the public to use, remix and share those resources. Here are a few of those legal categories:

  • Public domain works (not restricted by copyright) can be remixed with any work.

  • All-rights-reserved copyrighted works, available for free online, which you can only use under the project terms of service, or using an exception or limitation to copyright, such as fair use or fair dealing.

    • For example: many MOOCs allow free reuse of their content, but do not allow copying, revise, remix, or redistribution.

  • All-rights-reserved copyrighted work in closed formats and CC BY-ND licensed work do not allow the public to remix or adapt and share them.

    • For example: a blockbuster movie available only in streaming service that you cannot use or even link to.

  • Creative Commons licensed works (and other free licenses) that have various permissions and restrictions.

    • For example: Wikipedia (BY-SA) allows you to reuse their content for commercial purposes, while WikiHow (BY-NC-SA) does not. A Wikipedia article cannot be remixed with a WikiHow article.

If you want to know which CC licensed works can be remixed with other CC licensed works, revisit the CC Remix Chart we studied in Section 4.4. Where there is a green check at the intersection of two CC licensed works, you can remix those two works. Where you see a black X, you cannot remix those two CC licensed works.

CC License Compatibility Chart / CC BY 4.0

MARC records & metadata

There are metadata standards for OER that make content available for use that allows searchability, organization, and integration into current content systems at your institution. Metadata can include information such as author, title, subject area, grade level, keywords, and other categorical information.

There are many sources to easily include open textbooks in your library collection. UnGlue.it has a comprehensive database of Creative Commons ebooks. In 2014 they added 1,897 free ebooks – of those 1,076 of them have Creative Commons licenses. They also added librarian tools to unglue.it to allow users to download and upload customizable MARC (Machine-Readable Cataloging) records. As free, openly licensed resources, OER often live outside of the catalog, and cataloging standards can differ between repositories. Check out the Worldcat catalog record for OpenStax to see what an OER might look like in the catalog. How do you catalog OER? Use the class chat to discuss.

Open Textbook Library and BCCampus also provide MARC bibliographic records for OER. Open Textbook Library also uses CC0 for all of their MARC records. Read more about how to use CC for MARC records.

Final remarks

We live in an amazing world of information abundance, and an increasing percentage of our digital knowledge is openly licensed. Finding the right open resources that fit the needs of your learning spaces and your learners can be a challenge. One of the major motivations for using OER is the ability to revise, remix, and share these works to best suit the needs of your learners. Search engines, OER repositories and platform services with built-in tools for using Creative Commons licenses help, but finding the right OER still takes time for your faculty and library patrons.

Licenses and Attributions

CC licensed content, Original

Provided by: Creative Commons. License: CC BY: Attribution

Dịch: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,

Chủ Nhật, 26 tháng 5, 2024

5.2 OER, sách giáo khoa mở, và các khóa học mở


5.2 OER, Open Textbooks, and Open Courses

Theo: https://certificates.creativecommons.org/cccertedu/chapter/6-2-oer-open-textbooks-open-courses/

Giáo dục mở là một ý tưởng, cũng như một tập hợp nội dung, các thực hành, chính sách, và cộng đồng mà, được tận dụng đúng cách, có thể giúp bất kỳ ai trên thế giới truy cập miễn phí, hiệu quả, các tư liệu học tập mở với chi phí cận biên bằng 0. Lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà giáo dục khắp trên thế giới có thể tạo lập, mở, và chia sẻ các tư liệu học tập hiệu quả, chất lượng cao với bất kỳ ai muốn học. Chìa khóa cho sự chuyển đổi này trong học tập là Tài nguyên Giáo dục Mở - OER (Open Educational Resources). OER là các tư liệu giáo dục được chia sẻ miễn phí với các quyền hợp pháp cho công chúng để miễn phí sử dụng, chia sẻ, và xây dựng dựa trên nội dung đó.

OER là có khả năng vì:

  1. tài nguyên giáo dục (hầu hết) là bẩm sinh kỹ thuật số (born digital)[1] và các tài nguyên số có thể được lưu trữ, sao chép, và phân phối với chi phí gần bằng 0;

  2. Internet đơn giản hóa cho công chúng để chia sẻ nội dung số; và

  3. Các giấy phép Creative Commons làm cho đơn giản và hợp pháp giữ lại bản quyền và chia sẻ hợp pháp các tài nguyên giáo dục với thế giới.

Vì chúng ta có thể chia sẻ các tư liệu giáo dục hiệu quả với thế giới với chi phí gần bằng 0, nhiều người lập luận rằng các nhà giáo dục và các chính phủ nào hỗ trợ cho giáo dục công cộng có nghĩa vụ luân lý và đạo đức để làm thế. Lập luận này bắt nguồn từ tiền đề rằng giáo dục về cơ bản là chia sẻ kiến thức và ý tưởng. Creative Commons tin rằng OER sẽ thay thế phần lớn nội dung độc quyền, đắt tiền được sử dụng trong các khóa học hàn lâm. Việc chuyển sang mô hình này sẽ tạo ra nhiều cơ hội kinh tế và lợi ích xã hội công bằng hơn trên toàn cầu mà không làm giảm chất lượng nội dung giáo dục.

Câu hỏi lớn / Vì sao nó lại quan trọng

Có vẻ hợp lý khi giáo dục trong kỷ nguyên Internet phải đắt hơn và kém linh hoạt hơn so với các thế hệ trước? Khi con người và kiến thức ngày càng được kết nối mạng và có sẵn trên trực tuyến, nó sẽ có ý nghĩa gì đối với việc học tập, công việc và xã hội?

Khi các nền kinh tế ngày càng trở nên toàn cầu hóa và kết nối mạng, các kỹ năng và kiến thức cần thiết để có được và giữ được việc làm tốt thành công đòi hỏi phải có giáo dục đại học. Tất cả chính phủ các quốc gia đều đầu tư và đặt ra các mục tiêu chiến lược về cách làm thế nào để hệ thống giáo dục công của họ có thể hỗ trợ cho các cá nhân, gia đình và xã hội rộng lớn hơn.

Trong khi nhiều thí nghiệm thú vị và hữu ích đang diễn ra bên ngoài giáo dục chính quy, thì bằng cấp, chứng chỉ và các bằng cấp khác do các tổ chức chính quy cấp vẫn cực kỳ quan trọng đối với chất lượng cuộc sống của nhiều người trên thế giới.


Tài nguyên Giáo dục Mở: Hệ sinh thái Giáo dục đến với cuộc sống theo cách nguồn mở, CC BY-SA 2.0

Như đã lưu ý, giáo dục chính quy, ngay cả trong kỷ nguyên Internet, có thể đắt hơn và kém linh hoạt hơn bao giờ hết. Ở nhiều nước, các nhà xuất bản tài liệu giáo dục tính giá quá cao cho sách giáo khoa và các tài nguyên khác. Như một phần của quá trình chuyển đổi từ bản in sang bản kỹ thuật số, các công ty này phần lớn đã chuyển từ mô hình nơi người học mua và sở hữu sách sang mô hình “trực tuyến” nơi họ có quyền truy cập trong một thời gian giới hạn.

Hơn nữa, các nhà xuất bản không ngừng phát triển các công nghệ hạn chế nhằm hạn chế những gì người học và giảng viên có thể làm với các tài nguyên mà họ có quyền truy cập tạm thời, bao gồm việc phát minh ra những cách mới để cấm in, ngăn chặn việc cắt và dán cũng như hạn chế việc chia sẻ tài liệu giữa bạn bè.

Kết quả học tập

  • Định nghĩa “mở” trong bối cảnh tài nguyên giáo dục mở (OER)

  • Phân biệt giữa OER, sách giáo khoa mở, khóa học mở và các khóa học trực tuyến mở đại chúng – MOOCs (Massive Open Online Courses)

Suy ngẫm cá nhân/Tại sao điều đó lại quan trọng với bạn

Việc chi phí tăng cao và tính linh hoạt giảm sút của tài liệu giáo dục có tác động gì đến bạn và những người bạn biết? Bạn tưởng tượng vai trò của luật bản quyền và các luật liên quan giữ lại tất cả các quyền trong việc tăng chi phí và giảm tính linh hoạt cho người học và giáo viên là gì?

Có được kiến thức cơ bản

OER và Sách giáo khoa Mở

Để bắt đầu, hãy xem video này: Vì sao OER? (thời lượng 03:48)

Video: Vì sao OER? https://www.youtube.com/watch?v=qc2ovlU9Ndk

Hội đồng Giám đốc Trường học của Bang, CC BY 4.0. Âm nhạc của The Zeppelin by Blue Dot Sessions, CC BY NC 4.0.

Tài nguyên Giáo dục Mở (OER) là các tư liệu dạy, học và nghiên cứu, hoặc (a) thuộc phạm vi công cộng hoặc (b) được cấp phép theo cách cung cấp cho mọi người quyền miễn phí và vĩnh viễn để tham gia vào các hoạt động 5R (giữ lại, sử dụng lại, sửa lại, phối lại, phân phối lại).[2]

Hoặc bạn có thể sử dụng định nghĩa ít kỹ thuật hơn này để mô tả OER cho vài người:

OER là các tư liệu giáo dục có thể được miễn phí để tải về, sửa đổi, và chia sẻ để phục vụ tốt hơn cho tất cả các sinh viên.[3]

Tương phản với các tư liệu giáo dục truyền thống luôn trở nên đắt giá hơn và ít linh hoạt hơn, OER cung cấp cho bất kỳ ai, ở bất cứ đâu, sự cho phép miễn phí để tải xuống, sửa, và chia sẻ chúng với những người khác. David Wiley cung cấp một định nghĩa phổ biến khác, nêu rằng chỉ các tư liệu giáo dục được cấp phép theo cách thức cung cấp cho công chúng quyền để tham gia vào các hoạt động 5R mới có thể được coi là OER.

5R bao gồm:

  1. Retain - Giữ lại: quyền để tạo lập, sở hữu, và kiểm soát các bản sao nội dung (ví dụ, tải xuống, đúp bản, lưu trữ, và quản lý)

  2. Reuse - Sử dụng lại: quyền để sử dụng nội dung theo một loạt cách thức (ví dụ, trong lớp học, trong nhóm học tập, trên một website, trong một video)

  3. Revise - Sửa lại: quyền để tùy chỉnh, tinh chỉnh, sửa đổi, hoặc điều chỉnh bản thân nội dung đó (ví dụ, dịch nội dung sang một ngôn ngữ khác)

  4. Remix - Phối lại: quyền để kết hợp nội dung gốc hoặc được sửa đổi với một tư liệu khác để tạo ra thứ gì đó mới (ví dụ, kết hợp nội dung trong một bản kết hợp)

  5. Redistribute - Phân phối lại: quyền để chia sẻ các bản sao nội dung gốc, các bản sửa lại của bạn, hoặc các bản phối lại của bạn với những người khác (ví dụ, gửi một bản sao cho bạn)

Cách dễ nhất để khẳng định rằng một tài nguyên giáo dục là tài nguyên giáo dục *mở* và cung cấp cho bạn với sự cho phép 5R là xác định rằng tài nguyên đó hoặc nằm trong phạm vi công cộng hoặc đã được cấp phép theo một giấy phép hoặc công cụ Creative Commons cho phép tạo ra các tác phẩm phái sinh – CC0, – CC BY, CC BY-SA, CC BY-NC, hoặc CC BY-NC-SA. Chúng tôi đã không đưa Dấu Phạm vi Công cộng (Public Domain Mark) vào danh sách này, chỉ vì một tài nguyên được gắn nhãn như vậy ở quốc gia này có thể không thuộc về phạm vi công cộng ở quốc gia khác. Như được mô tả trong Bài 3, Dấu Phạm vi Công cộng không có hiệu ứng pháp lý. Ngoài ra, chúng tôi không đưa 2 giấy phép với các hạn chế ND vào, vì chúng không cho phép phối lại.

OER có đủ hình dạng và kích cỡ. Một ví dụ về OER có thể nhỏ như một video hoặc mô phỏng đơn lẻ và có thể lớn như toàn bộ chương trình cấp bằng. Có thể khó khăn, hoặc ít nhất tốn thời gian cho các giáo viên để tập hợp OER thành một bộ sưu tập đủ toàn diện để thay thế một sách giáo khoa theo bản quyền tất cả các quyền được giữ lại (All Rights Reserved). Vì lý do này, OER thường được thu thập và trình bày theo cách giống với sách giáo khoa truyền thống để làm cho chúng dễ dàng hơn cho các giảng viên hiểu và áp dụng.

Thuật ngữ “sách giáo khoa mở” đơn giản có nghĩa là một bộ sưu tập OER đã được tổ chức trông giống như sách giáo khoa truyền thống nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình áp dụng.[4] Để xem các ví dụ về sách giáo khoa mở trong một số ngành, hãy truy cập OpenStax, Thư viện Sách giáo khoa Mở (Open Textbook Library) hoặc Giáo dục Mở BCcampus (BCcampus Open Education).

Những lúc khác, OER được tổng hợp và trình bày dưới dạng các chương trình học kỹ thuật số (digital courseware). Để xem các ví dụ về chương trình học mở, hãy truy cập Hội đoàn Giáo dục Mở (Open Education Consortium), ProEVA tại Đại học Cộng hòa Uruguay (UDELAR), hoặc MIT OCW.

Ngoài việc chứng minh rằng người học tiết kiệm tiền khi giáo viên của họ áp dụng OER, nghiên cứu chỉ ra rằng người học có thể đạt được kết quả tốt hơn khi giáo viên của họ chọn OER thay vì các tài liệu giáo dục có sẵn theo bản quyền tất cả các quyền được giữ lại (All Rights Reserved).

Ý tưởng về OER được ủng hộ mạnh mẽ bởi nhiều cá nhân, tổ chức và chính phủ, được chứng minh bằng các tài liệu như Tuyên bố Giáo dục Mở Cape Town (2007) và Cape Town +10 (2017), Tuyên bố Paris OER của UNESCO (2012) , Kế hoạch hành động OER Ljubljana của UNESCO (2017) và Khuyến nghị OER của UNESCO (2019).

Để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa OER và Truy cập Mở (cũng như các tác phẩm Văn hóa Tự do), hãy đọc “Làm rõ các Tác phẩm Văn hóa Tự do, Tài nguyên Giáo dục Mở và Truy cập Mở”, nó chia sẻ đồ họa thông tin sau.


OER so với Tài nguyên thư viện miễn phí (Free Library Resources)

Các giáo viên và giáo sư thường sử dụng sự kết hợp nội dung thương mại tất cả các quyền được giữ lại (All Rights Reserved), tài nguyên thư viện miễn phí và OER trong các khóa học của họ. Mặc dù tài nguyên thư viện là “miễn phí” đối với người học và giảng viên tại cơ sở đó, nhưng chúng (a) không “miễn phí” vì thư viện của cơ sở phải trả tiền để mua hoặc đăng ký thuê bao để sử dụng chúng, và (b) không được cung cấp cho công chúng nói chung. Biểu đồ này mô tả chi phí đối với người học và các quyền hợp pháp sẵn có dành cho giáo viên và người học đối với từng loại tài nguyên giáo dục này.


OER ở trường Tiểu học/Trung học (K-12) so với sau Trung học (Giáo dục Đại học)

OER được sử dụng trong tất cả các lĩnh vực giáo dục. Tuy nhiên, cách OER được sản xuất và áp dụng thường khác nhau tùy thuộc vào trình độ học vấn nơi bạn làm việc.

Nói chung, giảng viên đại học (giáo dục đại học) có khả năng nhiều hơn để:

  • có thời gian, nguồn lực và hỗ trợ để sản xuất và sửa đổi tài nguyên giáo dục,

  • sở hữu bản quyền đối với nội dung họ tạo ra (mặc dù điều đó phụ thuộc vào hợp đồng của họ với trường cao đẳng/đại học) và

  • đưa ra các quyết định đơn phương (xem quyền tự do học thuật) về nội dung nào được sử dụng trong các khóa học của họ.

Như vậy, các giảng viên sau trung học (giáo dục đại học) thường là các nhà sản xuất OER và có thể quyết định có áp dụng OER trong các khóa học của họ hay không. Việc áp dụng OER ở bậc sau trung học (giáo dục đại học) có xu hướng xảy ra với một giảng viên tại một thời điểm. Với cơ hội này, điều quan trọng là các giảng viên phải được cung cấp thời gian, nguồn lực và hỗ trợ cho việc sáng tạo và áp dụng nội dung giáo dục mở và chuyển sang phương pháp sư phạm/thực hành giáo dục mở. Ví dụ: Các giảng viên British Columbia đã viết Sách giáo khoa mở

Nhìn chung, giáo viên tiểu học/trung học (K-12) có khả năng ít hơn để:

  • có thời gian, nguồn lực và hỗ trợ để sản xuất và sửa đổi tài nguyên giáo dục,

  • sở hữu bản quyền đối với nội dung họ tạo ra (mặc dù điều đó phụ thuộc vào hợp đồng của họ với trường học/khu trường học) và

  • đưa ra quyết định đơn phương về nội dung nào được sử dụng trong chương trình giảng dạy của họ.

Như vậy, việc áp dụng OER ở các trường tiểu học và trung học (K-12) có xu hướng xảy ra ở khu trường hoặc trường học, hơn là ở cấp độ cá nhân giáo viên. Ví dụ: Chính sách mở trong các trường học ở New Zealand

Tài nguyên Giáo dục Mở (rất ngắn gọn theo dòng thời gian)

Mặc dù không có đủ chỗ trong Chứng chỉ này nhưng nó đưa ra một cái nhìn tổng quan toàn diện về “Lịch sử Giáo dục Mở”, dưới đây là một số sự kiện có tính bước ngoặt đã góp phần vào sự phát triển của phong trào giáo dục mở. (Nếu bạn biết thêm các sự kiện quan trọng cần đưa vào, vui lòng cho chúng tôi biết và chúng tôi sẽ cập nhật dòng thời gian. Cảm ơn!)

Các lưu ý cuối cùng

OER, dù được tổ chức dưới dạng sách giáo khoa mở hay chương trình học mở, đều cung cấp cho giáo viên, người học và những người khác phạm vi quyền rộng rãi giúp giáo dục có giá cả phải chăng hơn và linh hoạt hơn. Những quyền này cũng cho phép thử nghiệm và đổi mới nhanh chóng, chi phí thấp khi các nhà giáo dục tìm cách tối đa hóa quyền tiếp cận các tài nguyên giáo dục hiệu quả cho tất cả mọi người.

-----------------------------------------------------------------------

  1. Hầu hết OER đều là “bẩm sinh” kỹ thuật số, mặc dù OER có thể được cung cấp cho người học ở cả định dạng kỹ thuật số và in ấn. Tất nhiên, OER kỹ thuật số dễ chia sẻ, sửa đổi và phân phối lại hơn, nhưng tính kỹ thuật số không phải là điều tạo nên thứ gì đó có là OER hay không.

  2. Xem trang Giáo dục Mở của CC.

  3. Được soạn thảo bởi OER Communications: một liên minh những người ủng hộ giáo dục mở ở Bắc Mỹ làm việc về truyền thông OER: oer-comms@googlegroups.com

  4. Lưu ý: sách giáo khoa mở có thể được cấp phép với hạn chế ND, nhưng trong những trường hợp đó, chúng không được sửa đổi hoặc phối lại mà không có sự cho phép của chủ sở hữu về sở hữu trí tuệ. Đây không phải là OER.

-----------------------------------------------------------------------

Giấy phép và Ghi công

Nội dung được cấp phép CC, Bản gốc


Open education is an idea, as well as a set of content, practices, policy, and community which, properly leveraged, can help everyone in the world access free, effective, open learning materials for the marginal cost of zero. For the first time in history, educators around the world can create, open, and share high quality, effective learning materials with everyone who wants to learn. The key to this transformational shift in learning is Open Educational Resources (OER). OER are education materials that are shared at no cost with legal permissions for the public to freely use, share, and build upon the content.

OER are possible because:

  1. education resources are (mostly) born digital[1] and digital resources can be stored, copied, and distributed for near zero cost;

  2. the internet makes it simple for the public to share digital content; and

  3. Creative Commons licenses make it simple and legal to retain copyright and legally share education resources with the world.

Because we can share effective education materials with the world for near zero cost, many people argue that educators and governments who support public education have a moral and ethical obligation to do so. This argument roots in the premise that education is fundamentally about sharing knowledge and ideas. Creative Commons believes OER will replace much of the expensive, proprietary content used in academic courses. Shifting to this model will generate more equitable economic opportunities and social benefits globally without sacrificing quality of education content.

Big Question / Why It Matters

Does it seem reasonable that education in the age of the internet should be more expensive and less flexible than it was in previous generations? As people and knowledge are increasingly networked and available online, what will it mean for learning, work, and society?

As economies become increasingly global and networked, the skills and knowledge required to successfully acquire and keep good jobs require a higher education. All national governments invest in and have strategic goals for how their public education systems can support individuals, families, and the broader society.

While many interesting and useful experiments are occurring outside formal education, the degrees, certificates, and other credentials awarded by formal institutions are still critically important to the quality of life of many people around the world.

Open Educational Resources: The Education Ecosystem Comes to Life by opensourceway CC BY-SA 2.0

As noted, formal education, even in the age of the internet, can be more expensive and less flexible than ever. In many countries, publishers of education materials overcharge for textbooks and other resources. As part of their transition from print to digital, these same companies have largely moved away from a model where learners purchase and own books to a “streaming” model where they have access for a limited time.

Further, publishers are constantly developing restrictive technologies that limit what learners and faculty can do with the resources they have temporary access to, including inventing novel ways to prohibit printing, prevent cutting and pasting, and restrict the sharing of materials between friends.

Learning Outcomes

  • Define “open” in the context of open educational resources (OER)

  • Differentiate between OER, open textbooks, open courses, and MOOCs

Personal Reflection / Why it Matters To You

What impacts have the rising costs and decreased flexibility of education materials had on you and those you know? What role do you imagine all-rights-reserved copyright and related laws have played in driving up costs and driving down flexibility for learners and teachers?

Acquiring Essential Knowledge

OER and Open Textbooks

To begin, watch this video Why OER? (time 03:48)

Video: Why OER? https://www.youtube.com/watch?v=qc2ovlU9Ndk

The Council of Chief State School Officers, CC BY 4.0. Music by The Zeppelin by Blue Dot Sessions, CC BY NC 4.0.

Open Educational Resources (OER) are teaching, learning, and research materials that are either (a) in the public domain or (b) licensed in a manner that provides everyone with free and perpetual permission to engage in the 5R activities (retain, reuse, revise, remix, redistribute).[2]

Or you could use this less technical definition to describe OER to someone:

OER are education materials that can be freely downloaded, edited, and shared to better serve all students.[3]

In contrast to traditional education materials, which are constantly becoming more expensive and less flexible, OER provide everyone, everywhere, free permission to download, edit, and share them with others. David Wiley provides another popular definition, stating that only education materials licensed in a manner that provide the public with permission to engage in the 5R activities can be considered OER.

The 5Rs include:

  1. Retain – permission to make, own, and control copies of the content (e.g., download, duplicate, store, and manage)

  2. Reuse – permission to use the content in a wide range of ways (e.g., in a class, in a study group, on a website, in a video)

  3. Revise – permission to adapt, adjust, modify, or alter the content itself (e.g., translate the content into another language)

  4. Remix – permission to combine the original or revised content with other material to create something new (e.g., incorporate the content into a mashup)

  5. Redistribute – permission to share copies of the original content, your revisions, or your remixes with others (e.g., give a copy of to a friend)

The easiest way to confirm that an educational resource is an *open* educational resource that provides you with the 5R permissions is to determine that the resource is either in the public domain or has been licensed under a Creative Commons license or tool that permits the creation of derivative works – CC0, – CC BY, CC BY-SA, CC BY-NC, or CC BY-NC-SA. We did not include the Public Domain Mark in this list, only because a resource labeled as such in one country may not be in the public domain in another country. As described in Unit 3, the Public Domain Mark does not have legal effect. Also, we do not include the two licenses with ND restrictions, because they do not allow for remix.

OER come in all shapes and sizes. An example of OER can be as small as a single video or simulation, and can be as large as an entire degree program. It can be difficult, or at least time consuming for teachers to assemble OER into a collection comprehensive enough to replace an all rights reserved copyright textbook. For this reason, OER are often collected and presented in ways that resemble a traditional textbook in order to make them easier for instructors to understand and adopt.

The term “open textbook” simply means a collection of OER that have been organized to look like a traditional textbook in order to ease the adoption process.[4] To see examples of open textbooks in a number of disciplines, visit OpenStax, the Open Textbook Library or BCcampus Open Education.

Other times, OER are aggregated and presented as digital courseware. To see examples of open courseware, visit the Open Education Consortium, the ProEVA at the University of the Republic of Uruguay (UDELAR), or MIT OCW.

In addition to demonstrating that learners save money when their teachers adopt OER, research shows that learners can have better outcomes when their teachers choose OER instead of education materials available under all rights reserved copyright.

The idea of OER is strongly advocated by a broad range of individuals, organizations, and governments, as evidenced by documents like the Cape Town Open Education Declaration (2007) and Cape Town +10 (2017), the UNESCO Paris OER Declaration (2012), UNESCO Ljubljana OER Action Plan (2017), and the UNESCO OER Recommendation (2019).

For a better sense of the relationship between OER and Open Access (as well as Free Cultural works), read “Clarification of Free Cultural Works, Open Educational Resources and Open Access,” which shares the following infographic.

Clarification of Free Cultural Works, Open Educational Resources and Open Access, by Paul G. West, Version 4 May 2021, CC-BY 4.0

OER vs. Free Library Resources

Teachers and professors typically use a mix of all-rights-reserved commercial content, free library resources, and OER in their courses. While the library resources are “free” to the learners and faculty at that institution, they are (a) not “free” as the institution library has to pay to purchase or subscribe to them, and (b) not available to the general public. This chart describes the cost to learners and the legal permissions available to teachers and learners for each of these types of educational resources.

David Wiley. Slide. CC BY 4.0

OER in Primary / Secondary (K-12) vs. Tertiary (Higher Education)

OER is used in all sectors of education. How OER is produced and adopted, however, is often different depending on the level of education in which you work.

In general, tertiary (higher education) faculty are more likely to:

  • have time, resources and support to produce and revise educational resources,

  • own the copyright to content they create (though it depends on their contract with the college / university), and

  • make unilateral decisions (see academic freedom) regarding what content is used in their courses.

As such, tertiary (higher education) faculty are often OER producers and can decide whether or not to adopt OER in their courses. OER adoption in tertiary (higher education) tends to occur one faculty member at a time. Given this opportunity, it is critical faculty be given time, resources and support for the creation and adoption of open education content and a shift to open education practices / pedagogy. Example: British Columbia Faculty wrote an Open Textbook

In general, primary / secondary (K-12) teachers are less likely to:

  • have time, resources and support to produce and revise educational resources,

  • own the copyright to content they create (though it depends on their contract with the school / district), and

  • make unilateral decisions regarding what content is used in their curriculum.

As such, OER adoption in primary and secondary (K-12) schools tends to occur at the district or school, rather than the individual teacher level. Example: Open policies in New Zealand schools

Open Educational Resources (a very brief timeline)

While there isn’t enough space in this Certificate give a comprehensive overview of the “History of Open Education,” here are several of the pivotal events that contributed to the growth of the open education movement. (If you know of additional critical events to include, please tell us and we will update the timeline. Thanks!)

Final remarks

OER, whether organized as open textbooks or open courseware, provide teachers, learners, and others with a broad range of permissions that make education more affordable and more flexible. These permissions also enable rapid, low-cost experimentation and innovation, as educators seek to maximize access to effective educational resources for all.

  1. Most OER are “born” digital, though OER can be made available to learners in both digital and printed formats. Of course, digital OER are easier to share, modify, and redistribute, but being digital is not what makes something an OER or not.

  2. See CC’s Open Education page.

  3. Drafted by OER Communications: a coalition of North American open education advocates working on OER communication: oer-comms@googlegroups.com

  4. Note: open textbooks might be licensed with the ND restriction, but in those cases, they may not be revised or remixed without permission from the IP owners. These are not OER.

Licenses and Attributions

CC licensed content, Original

Dịch: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,
Đăng ký: Bài đăng (Atom)