Các tài liệu dịch sang tiếng Việt tới hết Quý I năm 2023

A. Danh sách các tài liệu dịch đã được đăng trên Internet

1. ‘Báo cáo thường niên 2022 của Nhóm các Nhà cấp vốn Nghiên cứu Mở (ORFG)’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của Nhóm các Nhà cấp vốn Nghiên cứu Mở - ORFG (Open Research Funder Group) ở nước Mỹ, xuất bản năm 2023; giấy phép mở Creative Commons Ghi công 4.0 (CC BY 4.0). Bản dịch sang tiếng Việt có 21 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/w730mxa7e9gw394/ORFG%2B2022%2BAnnual%2BReport_Vi-12032023.pdf?dl=0

2. ‘Danh sách đọc về Chuyển đổi sang Khoa học Mở (TOPS)’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu trong chương trình Chuyển đổi sang Khoa học Mở - TOPS (Transform to Open Science) của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ - NASA (National Aeronautics and Space Administration) xuất bản năm 2023 đưa ra danh mục các tài nguyên Khoa học Mở nhằm giúp cho các cá nhân, nhóm nghiên cứu hoặc toàn bộ tổ chức có mong muốn triển khai Khoa học Mở. Bản dịch sang tiếng Việt có 10 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/2q51spu773khvxb/TOPS%20Reading%20List%20%E2%80%94%20NASA%27s%20Transform%20to%20Open%20Science%20Mission_Vi-07032023.pdf?dl=0

3. ‘Hướng dẫn lộ trình Khoa học Mở cho bạn’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của nhóm Chuyển đổi sang Khoa học Mở - TOPS (Transform to Open Science) trực thuộc Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ - NASA (National Aeronautics and Space Administration) xuất bản năm 2023 nhằm hướng dẫn cho các cá nhân, nhóm nghiên cứu hoặc toàn bộ tổ chức có mong muốn triển khai Khoa học Mở. Bản dịch sang tiếng Việt có 18 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/72e828pn8vhx1fs/Guide%20for%20Your%20Open%20Science%20Journey%20%E2%80%94%20NASA%27s%20Transform%20to%20Open%20Science%20Mission_Vi-05032023.pdf?dl=0

4. ‘Vấn đề của Cô gái vắt sữa Màu vàng - Triển vọng mô hình kinh doanh dựa vào Siêu dữ liệu Mở’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của các tác giả: Harry Verwayen, Europeana, The Hague (Hà Lan), Martijn Arnoldus, Kennisland | Knowledgeland, Amsterdam (Hà Lan), và Peter B. Kaufman, Intelligent Television, New York (Mỹ) và do Europeana xuất bản tháng 11/2011, giấy phép CC BY-SA. Ví dụ này là nguyên nhân chính dẫn tới việc các cơ sở di sản văn hóa như các Phòng trưng bày, Thư viện, Kho lưu trữ và Viện bảo tàng - GLAM (Galleries, Libraries, Archives, Museums) ở châu Âu đã đi theo con đường Văn hóa Mở với việc tìm kiếm các mô hình kinh doanh mới dựa vào siêu dữ liệu mở với giấy phép mở Creative Commons Zero (CC0) và dữ liệu mở liên kết (Linked Open Data), kể từ khoảng 15 năm trước. Bản dịch tiếng Việt có 34 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/6riaok07oei0823/Whitepaper_2-The_Yellow_Milkmaid_Vi-21022023.pdf?dl=0

5. ‘Các rào cản đối với văn hóa mở là gì?’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu do tổ chức Creative Commons xuất bản 22/07/2022, giấy phép CC BY 4.0. “Khắp trên thế giới, nhiều cơ sở di sản văn hóa, như các phòng trưng bày, thư viện, kho lưu trữ và viện bảo tàng - GLAM (Galleries, Libraries, Archives and Museums, đối mặt với các rào cản để mở ra các bộ sưu tập của họ, và trong khi các lý do là vô số và đa dạng khác nhau, các rào cản đó có thể được phân thành 3 chủng loại chính: tiền, con người và chính sách. Bản dịch sang tiếng Việt có 35 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/g6sjvk0mzugboaw/3.Final-Barriers-Report_compressed_Vi-10022023.pdf?dl=0

6. ‘Khuyến nghị liên quan đến tình trạng của đội ngũ giảng viên giáo dục đại học’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu Khuyến nghị của UNESCO xuất bản năm 1997. Khuyến nghị này cũng có phần riêng nêu về quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục đại học. Đoạn 18 của Khuyến nghị nêu: “Quyền tự chủ là một dạng quyền tự do học thuật của cơ sở và là điều kiện tiên quyết cần thiết để đảm bảo thực hiện đúng chức năng được giao cho đội ngũ giảng viên và các cơ sở giáo dục đại học.” Bản dịch sang tiếng Việt có 27 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/p5p0d7h9i3wscj9/113234qaab_Vi-02022023.pdf?dl=0

7. ‘Xem xét tự chủ và trách nhiệm giải trình trong các cơ sở đại học công và tư’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của tác giả Reehana Raza, do Ngân hàng Thế giới xuất bản tháng 11/2009. “Câu hỏi chính sách chính dường như là có sự cân bằng đúng giữa quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của các trường đại học. Thách thức là phải xác định trách nhiệm giải trình bao nhiêu là tối ưu.” “Việc không để quyền tự chủ thủ tục đi kèm với quyền tự chủ thực chất đã hạn chế lợi ích của những cải cách gần đây nhằm vào khu vực đại học… việc thúc đẩy quyền tự chủ trong lĩnh vực này hoặc kia có thể mang lại lợi ích ngắn hạn nhưng trừ khi chúng được thực hiện cùng nhau, những cải cách này không thể mang lại sự thay đổi có ý nghĩa trong hành vi.” Bản dịch sang tiếng Việt có 37 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/3rqx8fooxcjv9ov/526540WP0Auton145574B01PUBLIC110_Vi-28012023.pdf?dl=0

8. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Hướng dẫn - Tăng cường các hạ tầng Khoa học Mở cho tất cả mọi người’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Xây dựng dựa vào các điều khoản của Khuyến nghị, hướng dẫn này đã được phát triển trong tư vấn với Nhóm Làm việc về Hạ tầng Khoa học Mở của UNESCO để xây dựng sự hiểu biết chung và xác định các bước để tăng cường các hạ tầng khoa học mở công bằng và bền vững.” Bản dịch sang tiếng Việt có 12 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/csrj5bjua4h007s/383711eng_Vi-25012023.pdf?dl=0

9. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Hướng dẫn - Phát triển các chính sách khoa học mở’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Được phát triển thông qua các thảo luận và đầu vào từ các thành viên của Nhóm Làm việc về Chính sách và Công cụ Chính sách Khoa học Mở, hướng dẫn này đưa ra các yếu tố chính để xem xét khi phát triển các chính sách khoa học mở.” Bản dịch sang tiếng Việt có 16 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/ypkeopxqucfo26z/383710eng_Vi-24012023.pdf?dl=0

10. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Hướng dẫn - Cấp vốn cho Khoa học Mở’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Nó đã được phát triển trong tư vấn với Nhóm Làm việc về Cấp vốn và Ưu đãi cho Khoa học Mở của UNESCO, xây dựng dựa trên việc đánh giá các cơ chế cấp vốn khoa học mở hiện hành và các khoảng trống về nguồn lực mà khoa học mở đối mặt ngày nay. Mục tiêu là để cung cấp hướng dẫn nhằm tích hợp các nguyên tắc của khoa học mở vào trong quy trình và các thực hành cấp vốn cho khoa học.” Bản dịch sang tiếng Việt có 10 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/5sxig8mu8gnknfj/383709eng_Vi-23012023.pdf?dl=0

11. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Danh sách kiểm tra - Danh sách kiểm tra cho các trường đại học trong triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Nó đã được chuẩn bị trong sự đối tác với Hỗ trợ Thư viện về các Dịch vụ NREN Nhúng và Hạ tầng Điện tử - LIBSENSE (Library Support for Embedded NREN Services and E-infrastructure). Mục tiêu là để cung cấp hỗ trợ thực hành cho cộng đồng các trường đại học để hiểu tốt hơn Khuyến nghị Khoa học Mở, đặc biệt bằng việc nêu bật các lĩnh vực áp dụng cho các nhà lãnh đạo đại học nào mong muốn hỗ trợ triển khai nó.” Bản dịch sang tiếng Việt 21 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/yq7k0dhtwmudwf8/383328eng_Vi-22012023.pdf?dl=0

12. ‘Điều khoản tham chiếu của Ban Chỉ đạo Khoa học Mở Toàn cầu’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của UNESCO xuất bản năm 2022 để chuẩn bị cho cuộc họp đầu tiên của Ban Chỉ đạo Khoa học Mở Toàn cầu của UNESCO diễn ra vào ngày 23/01/2023. “Để áp dụng hơn nữa Khuyến nghị Khoa học Mở đã được Hội nghị Toàn thể phiên 41 của UNESCO thông qua, UNESCO sẽ tiếp tục cung cấp nền tảng/diễn đàn đa ngành đa phương mức quốc tế cần thiết để trao đổi các ý tưởng, các thực hành và các bài học kinh nghiệm tốt về các chính sách, hành động và thực hành khoa học mở ở các mức cá nhân, cơ sở, quốc gia, khu vực và quốc tế phù hợp với Chương trình và ngân sách 2022-2025 (41 C/5) và Chiến lược Trung hạn cho các năm 2022-2029 (41 C/4).” Bản dịch sang tiếng Việt có 4 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/yyh40x344k3zfdf/384285eng_Vi-04022023.pdf?dl=0

13. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Danh sách kiểm tra - Danh sách kiểm tra cho các nhà xuất bản trong triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Nó đã được sản xuất trong sự đối tác với Hiệp hội Xuất bản Học thuật Truy cập Mở - OASPA (Open Access Scholarly Publishing Association), một cộng đồng đa dạng các tổ chức tham gia trong uyên thâm mở. Mục tiêu là để cung cấp hỗ trợ thực hành cho cộng đồng xuất bản truy cập mở để hiểu tốt hơn Khuyến nghị bằng việc nêu bật các lĩnh vực áp dụng đối với các nhà xuất bản truy cập mở nào mong muốn hỗ trợ triển khai nó.” Bản dịch sang tiếng Việt có 14 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/3lebfs7c3zbfpyq/383327eng_Vi-21012023.pdf?dl=0

14. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Hướng dẫn - Xây dựng năng lực khoa học mở’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Hướng dẫn này đã được chuẩn bị với đầu vào từ Nhóm Làm việc về Xây dựng Năng lực Khoa học Mở của UNESCO với mục tiêu nêu bật các yếu tố chính phải cân nhắc trong việc xây dựng năng lực khoa học mở. “Điều kiện tiên quyết chính để vận hành khoa học mở và triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO khắp thế giới là đầu tư vào xây dựng năng lực và vốn con người.” Bản dịch sang tiếng Việt có 10 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/q15e7y6qnb2gzsz/383326eng_Vi-20012023.pdf?dl=0

15. ‘Đối tác Nghiên cứu N8 - Tuyên bố Giữ lại các Quyền’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của nhóm 8 trường đại học của Vương quốc Anh tuyên bố Giữ lại các Quyền trong xuất bản các bài báo nghiên cứu của các nhân viên hàn lâm của họ, chấm dứt việc các nhà xuất bản bắt các nhà nghiên cứu chuyển giao các quyền của họ cho nhà xuất bản như thường thấy trước kia. Điều này là giống với chính sách Giữ lại các Quyền của Liên minh S hay của Đại học Khoa học và Công nghệ Nauy. “Chính các nhà cấp vốn, chứ không phải các nhà xuất bản ban hành các quy định trao trợ cấp. Tương tự chính các trường đại học, chứ không phải các nhà xuất bản cung cấp môi trường cho phép nghiên cứu diễn ra.” Bản dịch sang tiếng Việt có 3 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/7qa4dtj7wj99pvg/N8-RightsRetentionStatement-1_Vi-31012023.pdf?dl=0

16. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Tờ tin - Xác định các tạp chí và các hội nghị học thuật săn mồi’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO.” Bản dịch sang tiếng Việt có 10 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/c6qmcopa4kgi353/383324eng_Vi-19012023.pdf?dl=0

17. ‘Bộ công cụ khoa học mở của UNESCO - Tờ tin - Hiểu biết khoa học mở’ - bản dịch sang tiếng Việt. “Tài liệu này là một phần của Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO, được thiết kế để hỗ trợ triển khai Khuyến nghị Khoa học Mở của UNESCO. Nó giải thích định nghĩa khoa học mở và các trụ cột và các thành phần chính của nó như được thiết lập trong Khuyến nghị.” Bản dịch sang tiếng Việt có 8 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/t5w7m02z1oiwrto/383323eng_Vi-18012023.pdf?dl=0

18. ‘Hướng dẫn 2018 về Rà soát lại Ngang hàng của NHMRC’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu do Hội đồng Nghiên cứu Sức khỏe và Y tế Quốc gia - NHMRC (National Health and Medical Research Council) xuất bản năm 2018. “NHMRC có trách nhiệm quản lý đầu tư chính của chính phủ Úc về nghiên cứu sức khỏe và y tế theo một cách thức nhất quán với pháp luật và các hướng dẫn của Khối Thịnh vượng chung. Chúng tôi có trách nhiệm đảm bảo rằng tiền của người đóng thuế được đầu tư khôn ngoan và công bằng để hỗ trợ cho nghiên cứu tốt nhất về sức khỏe và y tế.” Bản dịch sang tiếng Việt của tài liệu có 27 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/4z6e5ox3wl89u51/guide-nhmrc-peer-review-2018_Vi-08012023.pdf?dl=0

19. ‘Đánh giá trường đại học công bằng và có trách nhiệm: Ứng dụng vào các xếp hạng đại học toàn cầu và hơn thế’ - bản dịch sang tiếng Việt. Là tài liệu của Mạng Quốc tế của Hiệp hội Quản lý Nghiên cứu - INORMS (International Network of Research Management Societies) xuất bản tháng 7/2022, phiên bản v5, đưa ra một tập hợp các tiêu chí xếp hạng các trường đại học dựa vào 4 chủ đề chính: Điều hành tốt, minh bạch, đo đếm những gì quan trọng, và khắt khe. Bản dịch sang tiếng Việt có 6 trang. Tải về:

https://www.dropbox.com/s/sx1eyflsrgojnh0/principles-for-fair-and-responsible-university-assessment-v5_Vi-03012023.pdf?dl=0

B. Gần 500 đầu sách, tài liệu dịch đã được đưa lên Internet cho tới hết năm 2022 trở về trước ở các đường liên kết:

• https://giaoducmo.avnuc.vn/tai-lieu-dich/cac-tai-lieu-dich-sang-tieng-viet-toi-het-nam-2022-834.html

• https://vnfoss.blogspot.com/2022/12/cac-tai-lieu-dich-sang-tieng-viet-toi.html

• https://letrungnghia.mangvn.org/Author/cac-tai-lieu-dich-sang-tieng-viet-toi-het-nam-2022-7045.html

TP. Hồ Chí Minh, thứ sáu, ngày 31/03/2023

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Tóm tắt Hội nghị Khoa học Mở lần thứ 3 của LHQ: Trung tâm Khoa học Mở để đạt được các Mục tiêu Bền vững của LHQ

3rd UN Open Science Conference Recap: Open Science Central to Achieving UN Sustainability Goals

Tuesday, February 28, 2023 News

Theo: https://sparcopen.org/news/2023/3rd-un-open-science-conference-recap-open-science-central-to-achieving-un-sustainability-goals/

Bài được đưa lên Internet ngày: 28/02/2023

Từ việc giảm nhẹ biến đổi khí hậu cho tới việc chuẩn bị cho đại dịch tiếp theo, quá nhiều thách thức đầy áp lực đòi hỏi sự cộng tác toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu không có quyền truy cập tới các phát hiện hoặc các địa điểm khoa học mới nhất để đóng góp các giải pháp của họ. Điều này nhắc lại lời kêu gọi ngày một gia tăng về các thực hành khoa học mở và hệ sinh thái chia sẻ kiến thức công bằng hơn ở đó các thủ thư có thể đóng vai trò chính.

Những người tham gia trong Hội nghị Khoa học Mở lần thứ 3 của Liên hiệp quốc (LHQ) trong các ngày 8-10/03/2023 đã kêu gọi sự thay đổi về chính sách và văn hóa để dân chủ hóa hồ sơ khoa học. Đã có cảm giác giữa 100 người tham dự ở New York và 2.000 người trên trực tuyến tại sự kiện lai này về nghiên cứu sẽ được chia sẻ xuyên biên giới để tăng tốc sự tiến bộ hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) của LHQ.

Hội nghị đã nhấn mạnh 3 ưu tiên: công bằng về uyên thâm mở; cải cách xuất bản khoa học; và tăng cường giao diện giữa khoa học - chính sách - xã hội.

“Việc chia sẻ kiến thức của chúng ta trên các nền tảng trực tuyến, truy cập mở sẽ chỉ có hại cho những người không muốn một thế giới công bằng và không thiên vị”, Csaba Kőrösi, Chủ tịch của Đại hội đồng LHQ đã nói trong bài phát biểu khai mạc hội nghị.

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_9lx5kezf&kalturaStartTime=65

Bằng chứng dựa vào khoa học và sự hợp tác liên ngành là sống còn để xác định các giải pháp cho các vấn đề toàn cầu, ông nói. “Việc lấp đi khoảng trống giữa khoa học và việc hoạch định chính sách đã trở thành hòn đá tảng trong nhiệm kỳ chức chủ tịch của tôi kể từ ngày đầu tiên”, Kőrösi nói.

Vì bản chất các cuộc khủng hoảng thay đổi, Kőrösi nói với những người tham gia hội nghị rằng xã hội phải thích nghi theo cách thức nó đáp lại.

“Hòa nhập toàn diện tốt hơn trong khoa học là tối thượng”, Kőrösi nói. “Chúng ta đang sống trong những xã hội đã phát triển bị chia rẽ theo những đường lối tùy tiện - chẳng hạn như giới tính, giai cấp, đẳng cấp, tôn giáo hoặc dân tộc. Đáng buồn là, sự kế thừa bất bình đẳng và không công bằng này cũng ngấm vào giới học thuật và khoa học. Các nhóm đã từng bị gạt ra ngoài lề trong lịch sử thường vẫn bị loại khỏi nghiên cứu trên thực tế”.

Theo Kőrösi, xã hội không thể bỏ qua những đóng góp của bất kỳ ai. Việc thúc đẩy văn hóa nghiên cứu và truy cập mở là sống còn để dân chủ hóa kiến thức. Ông đã nhấn mạnh hậu quả nghiêm trọng của thông tin sai lệch tràn lan về vắc-xin, ví dụ, trong khi các tài liệu đáng tin cậy được rà soát lại ngang hàng vẫn đứng sau các bức tường thanh toán.

Kőrösi nói: “Đại dịch đã làm sáng tỏ tầm quan trọng của việc có thông tin chính xác, dựa trên cơ sở khoa học, có thể truy cập miễn phí và dễ dàng, đặc biệt là trên trực tuyến”. “Nó đặt ra trước mặt chúng ta sự cấp bách tăng cường giao diện giữa khoa học - chính sách - xã hội”.

Cách duy nhất LHQ có thể đạt được các SDG của nó là phải thay đổi cách những người tham gia tương tác và phân phối các lợi ích công cộng. Kőrösi đã kêu gọi các biện pháp mới, linh hoạt cho chuyển đổi tính bền vững. “Các cuộc khủng hoảng chúng ta đối mặt có kết nối lẫn nhau. Vì thế, cũng vậy, phải là các giải pháp của chúng ta”, ông nói.

Các mục tiêu phát triển của LHQ có thể đạt được với sự trợ giúp của khoa học, Shamila Nair-Bedouelle, Trợ lý Tổng Giám đốc UNESCO về Khoa học Tự nhiên, nói tại hội nghị. Tuy nhiên, quá thường thấy có các khoảng trống về quyền truy cập tới thông tin về các vấn đề, ví dụ như, nước. Tuy nhiên, chỉ 33% các bài báo về các vấn đề nước là truy cập mở, trong khi 60% các bài báo về y tế là truy cập mở.

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_9lx5kezf&kalturaStartTime=2055

“Khoa học mở có tiềm năng làm cho khoa học truy cập được nhiều hơn, được kết nối nhiều hơn với các nhu cầu của xã hội”, Nair-Bedouelle nói. Để tiến lên, bà nói, có nhu cầu về hợp tác, đoàn kết, cộng tác, và các công cụ chuẩn mực. Về khía cạnh này, UNESCO, với 193 quốc gia thành viên của nó, đã thông qua Khuyến nghị Khoa học Mở (bản dịch sang tiếng Việt) trong năm 2021, theo đó nó đã đưa ra các định nghĩa và các nguyên tắc hướng dẫn cho các thực hành khoa học mở.

“Các quốc gia được khuyến khích thúc đẩy sự hiểu biết chung, phát triển một môi trường xúc tác cho khoa học mở, đầu tư vào các dịch vụ hạ tầng, đào tạo, giáo dục, sáng số, xây dựng năng lực, và thúc đẩy văn hóa khoa học mở”, Nair-Bedouelle lưu ý.

Các thách thức vẫn còn trong việc cải thiện khoa học mở: năng lực của cơ sở, các hạ tầng đầy đủ, kết nối Internet tin cậy, cũng như điều chỉnh phù hợp các ưu đãi và rà soát lại các tiêu chí đánh giá xuất sắc khoa học.

Khi UNESCO triển khai khuyến nghị của nó, nó đang phát triển các công cụ hỗ trợ, các tóm tắt kỹ thuật, và thu thập các thực hành tốt nhất. Nó cũng đang phân tích tài chính, các cơ chế, và các ưu đãi cho khoa học mở cũng như thúc đẩy việc xây dựng năng lực khoa học mở, Nair-Bedouelle nói.

Trong ngày thứ hai của hội nghị, Arianna Becerril-García, giám đốc điều hành của Redalyc, đã chia sẻ các bài học kinh nghiệm từ 20 năm làm việc với các tạp chí phi thương mại, truy cập mở ở Mỹ Latin.

“Khoa học mở là cơ hội duy nhất để thực sự đạt được khoa học như là lợi ích công cộng toàn cầu” Becerril-García nói. “Nếu chúng ta giữ điều này trong đầu, và thực sự điều chỉnh phù hợp các quyết định, các chiến lược, và các đầu tư của chúng tôi, với điều này, thì chúng ta có thể xây dựng thứ gì đó tốt hơn so với hệ thống học thuật hiện hành khắp trên thế giới”.

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_tkm6ezs4&kalturaStartTime=593

Tuy nhiên, sự kiểm soát sản xuất kiến thức và truyền thông ngày một gia tăng bởi các tập đoàn thương mại và các hạn chế về các quyền tác giả là các rào cản. Becerril-García nói sự chuyển đổi việc xuất bản sang các công nghệ kỹ thuật số từng là chậm và đôi khi đáng thất vọng trong lĩnh vực truyền thông khoa học.

Becerril-García đã chia sẻ rằng sự dịch chuyển sang các thỏa thuận chuyển đổi quá độ cũng đáng lo ngại, vì nó chỉ thay đổi người trả tiền và duy trì sự loại trừ và bất bình đẳng.

“Khoa học mở có tiềm năng thực sự vẽ lại bức tranh của chúng ta, và điều này không xảy ra trong nhiều phần của thế giới”, bà nói. “Vấn đề là quyền chủ sở hữu và sự kiểm soát vẫn còn nằm trong tay của các tập đoàn thương mại... Vấn đề không phải là lợi nhuận, vấn đề là sự kiểm soát, ai sẽ có sự kiểm soát việc hoạch định chính sách tương lai. Hơn nữa, theo cách tiếp cận đó, có sự đại diện không đủ của Bán cầu Nam”.

Công bằng phải nằm trong tâm của các cuộc thảo luận, Becerril-García nói. Là không đủ để có một bài báo là mở, cần phải có khả năng xử lý nó và liên kết nó với các thông tin khác, điều nhiều thực thể thương mại hạn chế.

Becerril-García đã cảnh báo về cách đo lường sự thành công của truy cập mở và khoa học mở. Bà nói các thư viện là những tay chơi chính và có vai trò quan trọng trong sự tiến hóa của khoa học mở, bao gồm việc tạo lập hạ tầng mở, nơi bất kỳ ai cũng có cơ hội như nhau để xuất bản và để đọc. Bà bảo vệ cho truy cập mở tức thì, đánh giá nghiên cứu có trách nhiệm, và tận dụng công nghệ để dân chủ hóa kiến thức.

“Chúng tôi tin tưởng cách tiếp cận này là tốt hơn, hệ sinh thái lành mạnh hơn... công bằng hơn”, Becerril-García giải thích. “Chúng ta cần nghĩa rằng các cơ sở hàn lâm, khu vực nghiên cứu, có thể có quyền sở hữu và kiểm soát khu vực này”.

Ở Mỹ Latin, các sáng kiến khác nhau - bao gồm hàng trăm nhà xuất bản và trường đại học - đang ủng hộ truy cập mở kim cương và các kho của cơ sở, Becerril-García giải thích. Có hơn 12.000 tạp chí truy cập mở trên trực tuyến được xuất bản thông qua một hạ tầng của khu vực đang phục vụ cho khoa học mở. Becerril-García bổ sung thêm: “Chúng tôi thực sự đang cung cấp dịch vụ đó cho bất kỳ ai với lợi ích triệt để này, nhưng với sự đầu tư phân tán”.

Trong phần kết thúc hội nghị, Thanos Giannakopoulos, Giám đốc Thư viện Dag Hammarskjöld của LHQ, đã đồng ý với nhiều diễn giả khi nêu bật tầm quan trọng của việc tăng tốc sự tiến bọ trong phát triển bền vững thông qua nghiên cứu mở: “Các quyết định của chúng ta ngày nay sẽ tác động tới các thế hệ sau, vì chúng ta đã bị tác động bởi các quyết định các thế hệ trước chúng ta đã đưa ra”.

SPARC một lần nữa đã hỗ trợ khâu chuẩn bị cho sự kiện của năm nay, được xây dựng dựa vào 3 cuộc gặp trước đó: các Hội nghị Khoa học Mở đầu tiên và thứ hai của LHQ (được tổ chức vào năm 2019 và 2021) và OpenCon tại Tổng hành dinh của LHQ (được tổ chức năm 2018).

Bản ghi âm đầy đủ cho từng ngày hội nghị có thể truy cập được theo các đường liên kết sau: Day One, Day Two, Day Three.

From mitigating climate change to preparing for the next pandemic, so many pressing challenges demand global collaboration. Yet many researchers don’t have access to the latest scientific discoveries or avenues to contribute their solutions. This is prompting a growing call for open science practices and a more equitable knowledge sharing ecosystem in which librarians can play a key role.

Participants in the 3rd United Nations Open Science Conference February 8-10 called for policy and culture change to democratize the record of science. There was a sense of urgency among the 100 people gathered in New York and 2,000 online at the hybrid event for research to be shared across borders in order to accelerate progress toward the UN Sustainable Development Goals (SDGs).

The conference emphasized three priorities: equity in open scholarship; reforming scientific publishing; and strengthening the science-policy-society interface.

“Sharing our knowledge on open-access, online platforms will only be detrimental to those who do not want a just and fair world,” said Csaba Kőrösi, President of the UN General Assembly in his keynote address on the opening day.

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_9lx5kezf&kalturaStartTime=65

Science–based evidence and interdisciplinary cooperation are critical to identifying solutions to global problems, he noted. “Bridging the gap between science and decision making has been a cornerstone of my presidency since day one,” Kőrösi said. “I believe that only by doing so will it be possible to change the way we operate and to efficiently tackle the manifold challenges at hand.”

As the nature of crises change, Kőrösi told the conference participants that society must adapt to the way it responds.

“Better inclusion in science is paramount,” Kőrösi said. “We live in societies that have grown divided along arbitrary lines — such as gender, class, caste, religion, or ethnicity. Sadly, this unequal and unfair inheritance also seeped into academia, and science. Groups that have been historically marginalized are all too often still de facto excluded from research.”

Society cannot afford to overlook anyone’s contributions, according to Kőrösi. Fostering a culture of open research and access is critical for the democratization of knowledge. He underscored the dire consequences of rampant misinformation about vaccines, for instance, while credible peer-reviewed papers remain behind paywalls.

“The pandemic cast a stark light on the importance of having accurate, science-driven information easily and freely accessible, particularly online,” Kőrösi said. “It puts before us the urgency of strengthening the science-policy-society interface.”

The only way the UN can reach its SDGs is to change how those involve interact and deliver public goods. Kőrösi called for new, flexible measures for sustainability transformation. “The crises we face are interconnected. So, too, must be our solutions,” he said.

The UN’s development goals can be achieved with the help of science, said Shamila Nair-Bedouelle, UNESCO’s Assistant Director-General for Natural Sciences, speaking at the conference. However, too often there are gaps in access to information on issues, such as water. Today about one-quarter of the world’s global population lacks safe drinking water. Yet just 33% of articles on water issues are open access, while 60% articles on health are open access.

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_9lx5kezf&kalturaStartTime=2055

“Open science has the potential to make science more accessible, more connected to societal needs,” Nair-Bedoulle said. To move forward, she said, there is a need for cooperation, solidarity, cooperation, and normative instruments. To that end, UNESCO, with its 193 member states, adopted its Recommendation on Open Science in 2021, in which it offered definitions and guiding principles for open science practices.

“Countries are encouraged to promote the common understanding, to develop an enabling environment for open science, to invest in infrastructure services, training, education, digital literacy, capacity building, and to foster the culture of open science,” Nair-Bedoulle noted.

Challenges remain in advancing open science: institutional capacity, adequate infrastructures, reliable internet connectivity, as well as alignment of incentives and the revision of criteria for the evaluation of scientific excellence.

As UNESCO implements its recommendation, it is developing supporting tools, technical briefs, and collecting best practices. It is also analyzing open science financing, mechanisms, and incentives as it promotes open science capacity building, said Nair-Bedoulle.

On the second day of the conference, Arianna Becerril-García, executive director of Redalyc, shared lessons learned from 20 years of working with non-commercial, open access journals in Latin America.

“Open science is a unique opportunity to really achieve science as a global public good,” Becerril-García said. “If we keep this in mind, and really align our decisions, strategies, and investments, with this, we can build something better than the current scholarly system worldwide.”

Video: https://www.kaltura.com/p/2503451/embedPlaykitJs/uiconf_id/49754663?iframeembed=true&entry_id=1_tkm6ezs4&kalturaStartTime=593

However, the increasing control of knowledge production and communication by commercial corporations and restrictions on author rights are barriers. Becerril-García said the publishing transition to digital technologies has been slow and sometimes disappointing in the scientific communication sector.

Becerril-García shared that the shift to transformative agreements is also concerning, as it merely changes who is paying and perpetuates exclusion and inequality.

“Open science has the potential to really redraw our landscape, and this is not happening in many parts of the world,” she said. “The problem is that the ownership and control is still in the hands of commercial corporations… The problem is not the profit, the problem is the control, who is going to have the control of the future decision making. Also, in that approach, there is under-representation of the Global South.”

Equity must be at the center of discussions, maintained Becerril-García. It is not enough to have the article open, there needs to be the possibility to process it and interconnect with other information, which many commercial entities limit.

Becerril-García cautioned how the success of open access and open science is measured. She said libraries are key players and have an important role in the evolution of open science, including the creation of open infrastructure where everyone has the same opportunity to publish and to read. She advocates for immediate open access, responsible research assessment, and leveraging technology to democratize knowledge.

“We believe this approach is a better, healthier ecosystem…that is more equitable,” Becerril-García explained. “We need to think that academic institutions, the research sector, can have ownership and control of the sector.”

In Latin America, different initiatives—including hundreds of publishers and universities—are supporting diamond open access and institutional repositories, Becerril-García explained. There are more than 12,000 open access online journals published through a regional infrastructure that are serving open science. Added Becerril-García: “We are really providing the service for everybody with this universal benefit, but with a distributed investment.”

During the conference closing, Thanos Giannakopoulos, Chief Librarian of the UN Dag Hammarskjöld Library, echoed many speakers in highlighting the importance accelerating progress on sustainable development through open research: “Our decisions today will impact generations to come, as we were impacted by the decisions taken by the generations before us.”

SPARC again assisted in the preparations for this year’s event, which built on three previous meetings: the first and second UN Open Science Conferences (held in 2019 and 2021) and OpenCon United Nations Headquarters (held in 2018).

Full recordings for each day of the conference can be accessed at the following links: Day One, Day Two, Day Three.

Dịch: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Năm Khoa học Mở & Chuyển đổi sang Khoa học Mở - Tổng hợp các bài liên quan

1. TỜ TIN: Chính quyền Biden-Harris công bố các Hành động Mới để Cải thiện Nghiên cứu Mở và Công bằng

2. Chuyển đổi sang Khoa học Mở (TOPS) (của NASA)

3. Thông báo Khoa học Mở từ các Cơ quan Liên bang

4. Vì sao NASA và các cơ quan liên bang tuyên bố năm nay là Năm Khoa học Mở

5. ‘Hướng dẫn lộ trình Khoa học Mở cho bạn’ - bản dịch sang tiếng Việt

6. Hướng dẫn lộ trình Khoa học Mở cho bạn

7. 2023 là Năm của Khoa học Mở

8. 2023: Năm của Khoa học Mở

9. ‘Danh sách đọc về TOPS’ - bản dịch sang tiếng Việt

10. 2023: Năm của Khoa học Mở (từ Creative Commons)

11. 10 công cụ hàng đầu của Khoa học Mở - Tất cả đều là Nguồn Mở!

12. ‘Báo cáo thường niên 2022 của Nhóm các Nhà cấp vốn Nghiên cứu Mở (ORFG)’ - bản dịch sang tiếng Việt

13. Nhóm các nhà cấp vốn nghiên cứu mở (ORFG) phát hành báo cáo thường niên 2022

14. Nhà nghiên cứu bắt đầu Khoa học Mở thế nào?

Xem thêm:

• ‘Bộ công cụ Khoa học Mở của UNESCO’ - Các bản dịch sang tiếng Việt

• Các tài liệu chính sách và công cụ chính sách trong Loạt Nghiên cứu có Trách nhiệm của chính phủ Phần Lan đã được dịch sang tiếng Việt

• Biên bản ghi nhớ ngày 28/08/2022 của Văn phòng Chính sách Khoa học và Công nghệ Nhà Trắng về Truy cập Mở đầy đủ và tức thì tới các kết quả nghiên cứu được chính quyền liên bang cấp tiền [01], [02], [03], và [04].

• Khoa học Mở

• Truy cập Mở

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com

Nhà nghiên cứu bắt đầu khoa học mở thế nào?

(Bài đăng trên tạp chí Tia Sáng, số 6 năm 2023, xuất bản ngày 20/03/2023, các trang 18-20. Phiên bản điện tử có tại địa chỉ: https://drive.google.com/file/d/1LxQf5dL6uETgu9SaPUTvm-wf13REPeXK/view?usp=share_link và https://tiasang.com.vn/doi-moi-sang-tao/nha-nghien-cuu-bat-dau-khoa-hoc-mo-the-nao/)

Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ - NASA đã xuất bản một hướng dẫn ngắn gọn để các nhà nghiên cứu ở bất kì trình độ nào cũng có thể thực hành khoa học mở ngay lập tức.

2023 – NĂM KHOA HỌC MỞ TẠI MỸ

Ngày 11/01/2023, tại Mỹ, Văn phòng Chính sách Khoa học và Công nghệ của Nhà Trắng - OSTP (Office of Science and Technology Policy) đã khởi xướng Năm Khoa học Mở, “đặc trưng với các hành động khắp chính quyền liên bang suốt năm 2023 để cải thiện chính sách khoa học mở quốc gia, cung cấp quyền truy cập tới các kết quả nghiên cứu được người đóng thuế của quốc gia hỗ trợ, tăng tốc phát hiện và đổi mới sáng tạo, thúc đẩy lòng tin của công chúng, và thúc đẩy các kết quả đầu ra công bằng hơn”[1].

Một trong những hành động quan trọng của Năm Khoa học Mở là việc OSTP và Hội đồng Khoa học và Công nghệ Quốc gia - NSTC (National Science and Technology Council) đưa ra định nghĩa chính thức về khoa học mở để sử dụng khắp chính phủ Mỹ:

“Khoa học Mở là nguyên tắc và thực hành tạo ra các sản phẩm và quy trình nghiên cứu sẵn sàng cho tất cả mọi người, trong khi tôn trọng sự đa dạng văn hóa, duy trì bảo mật và quyền riêng tư, và thúc đẩy cộng tác, khả năng tái sáng tạo và công bằng”.

Hơn 10 cơ quan liên bang đã hưởng ứng Năm Khoa học Mở

Ngay sau khi được phát động, hàng loạt các cơ quan liên bang Mỹ đã hưởng ứng Năm Khoa học Mở[2], gồm: (1) Các trung tâm kiểm soát dịch bệnh; (2) Bộ Nông nghiệp; (3) Bộ Thương mại; (4) Bộ Năng lượng; (5) Cơ quan Hàng không Vũ trụ - NASA; (6) Quỹ Nhân văn Quốc gia; (7) Viện Y học Quốc gia; (8) Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia; (8) Cơ quan Đại dương và Khí quyển Quốc gia; (9) Quỹ Khoa học Quốc gia; (10) Khảo sát Địa lý Mỹ; (11) Cơ quan Dịch vụ Chung của Mỹ. Ngoài các cơ quan liên bang, còn có 85 trường đại học và các tổ chức khác cũng đã hưởng ứng sự kiện này.

Nổi bật trong các hoạt động đó là sáng kiến Chuyển đổi sang Khoa học Mở - TOPS[3] (Transform to Open Science) của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ - NASA (National Aeronautics and Space Administration), và chính sáng kiến này là khởi nguồn để OSTP tuyên bố 2023 là Năm Khoa học Mở.

Logo của sáng kiến Chuyển đổi sang Khoa học Mở (TOPS) của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA)

NASA có trang web dành riêng cho TOPS để hướng dẫn chuyển đổi sang Khoa học Mở với nhiều nội dung rất thiết thực cho cả cá nhân cũng như tổ chức để chuyển đổi sang Khoa học Mở, nổi bật như: ‘Hướng dẫn lộ trình Khoa học Mở cho bạn’.

HƯỚNG DẪN LỘ TRÌNH KHOA HỌC MỞ CHO BẠN

TOPS đưa ra những hướng dẫn ngắn gọn cho bất kì nhà nghiên cứu nào muốn bước chân vào con đường khoa học mở, muốn công chúng và cộng đồng học thuật có thể tiếp cận và hưởng lợi nhiều hơn, dễ dàng hơn từ các công trình của mình. [4]

Hướng dẫn này bao gồm bốn phần, trong đó ba phần đầu là những gì mà tất cả các nhà khoa học trên thế giới, trong đó có Việt Nam đều có thể thấy có ích và học hỏi. Ba phần này được trình bày ngắn gọn, có tính thực hành cao bao gồm (1) Các kĩ năng khoa học mở cốt lõi (2) Tham gia khoa học mở (3) Gắn kết khoa học mở vào công việc.

Các kĩ năng khoa học mở cốt lõi

Các kĩ năng này chủ yếu nằm ở việc biết cách sử dụng thành thạo các công cụ lưu trữ, xuất bản, sử dụng phổ biến nhất của khoa học mở và biết cách tổ chức các hội thảo mở.

Tạo cho mình một ORCID (https://orcid.org/) là một mã nhận diện số của từng nhà khoa học. Mỗi nhà khoa học có một ORCID khác nhau. Mã này giúp cho họ có thể chia sẻ dữ liệu, trích dẫn dữ liệu, nghiên cứu, mã nguồn, bài trình bày của người khác một cách chính xác.

Bắt đầu với GitHub (https://github.com/) là website quản lý mã nguồn phần mềm và giúp quản lý các phiên bản của một tài liệu trên trực tuyến. Cộng đồng lập trình viên sử dụng và đóng góp cho GitHub đang ngày càng lớn mạnh. Khi một mã nguồn được đăng tải trên GitHub, nó cho phép mọi người có thể cùng cộng tác trên dự án đó mà không bị “dẫm chân lên nhau” và dễ phát hiện ra các lỗi sai.

Thiết lập tài khoản Zenodo (https://zenodo.org/) là kho lưu trữ đa ngành miễn phí sử dụng và truy cập. Bất kì công trình khoa học dưới dạng nào cũng được chia sẻ miễn phí trên nền tảng này. Zenodo do Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân châu Âu - CERN (European Organization for Nuclear Research) quản lý và là một sản phẩm của OpenAire (https://www.openaire.eu/) – tổ chức chuyên sáng tạo và duy trì các công cụ cho khoa học mở và học thuật mở.

Biết cách tạo một mã nhận diện đối tượng số - DOI. DOI (Digital Object Identifier), https://www.doi.org/, là một mã độc nhất gồm chữ và số gắn với bài báo khoa học và đường link dẫn đến vị trí của nó trên internet. DOI thường do nhà xuất bản cấp nhưng giờ đây, ai cũng có thể tự tạo ra DOI cho sản phẩm khoa học của mình trên Zenodo.

Biết cách áp dụng một giấy phép đúng. Chỉ khi bạn cấp giấy phép cho sản phẩm của mình, cộng đồng mới biết họ có thể sử dụng và chia sẻ công trình và dữ liệu khoa học của bạn khi nào và như thế nào. Thông thường, các xuất bản phẩm khoa học, dữ liệu nghiên cứu và tài nguyên giáo dục mở sử dụng các giấy phép Creative Commons (https://creativecommons.org/about/cclicenses/), trong khi mã nguồn phần mềm sử dụng các giấy phép của Sáng kiến Nguồn Mở - OSI (Open Source Initiative), được liệt kê tại: https://opensource.org/licenses/.

Biết lập kế hoạch quản lý dữ liệu và phần mềm. Các nhà nghiên cứu cần có kế hoạch xác định dữ liệu và phần mềm của mình sẽ được đặt ở đâu trong quá trình nghiên cứu, làm thế nào để duy trì nó và người khác có thể truy cập một cách an toàn và khi dự án kết thúc, dữ liệu đó sẽ được lưu trữ ở đâu.

Biết cách tìm ra các kho phần mềm cộng đồng. Một kho phần mềm cộng đồng là một nền tảng mà trên đó có một nhóm nhà khoa học (cùng một lĩnh vực) thường xuyên chia sẻ mã nguồn của mình. Các kho này thường diễn ra các hoạt động chia sẻ, đóng góp, cải tiến các phần mềm nghiên cứu rất sôi nổi. Tuy nhiên, một nhà nghiên cứu cần biết rằng kho nào hợp với lĩnh vực, trình độ và công việc hiện tại của mình.

Biết cách tổ chức các cuộc họp mở. Tổ chức các cuộc họp mở ra với công chúng - hoặc ít nhất là mở với toàn bộ các thành viên trong nhóm nghiên cứu - có thể khá thách thức, nhưng chúng cũng cung cấp một cơ hội vô giá để thu thập những ý kiến về các chiến lược, kế hoạch và rào cản. Thực ra, khi lắng nghe những người vốn không có “vai vế” trong các quyết định quan trọng, cũng là khi chúng ta có thêm cơ hội để tìm kiếm những ý tưởng sáng tạo để giải quyết những vấn đề đang gặp phải. Cần nhớ rằng, một cuộc họp chỉ thực sự mở khi chúng ta đã cân nhắc thấu đáo đến sự an toàn và thoải mái của tất cả những người tham dự.

Tham gia vào khoa học mở

Sau khi nắm được các kĩ năng cốt lõi của khoa học mở, các nhà nghiên cứu có thể bắt đầu “đứng trên vai người khổng lồ” bằng cách tham gia và đóng góp cho cộng đồng. Theo đó, các nhà khoa học cần đọc kĩ hơn các nguồn học liệu về khoa học mở, bắt đầu thử làm quen với các mã nguồn mở và đặc biệt là hãy tập tư duy như một “nhà khoa học dữ liệu”. Rất nhiều nhà khoa học không cho rằng đó là điều cần thiết nhưng có lẽ điều đó phải thay đổi khi họ bước vào thế giới của khoa học mở. Người làm khoa học mở sẽ không chỉ mở kết quả cuối cùng mà là toàn bộ quá trình nghiên cứu, từ ý tưởng cho đến dữ liệu và công cụ phân tích các dữ liệu đó. Hơn nữa, họ cần phải tìm cách chia sẻ như thế nào để cộng đồng không chỉ dễ tiếp cận mà còn có thể tái sử dụng và tiếp tục đóng góp cho những thông tin đó.

Khoa học mở trong tổ chức

Sau khi đã có kĩ năng và hoạt động như một cá nhân sôi nổi trong cộng đồng khoa học mở, có thể nhà khoa học đã bắt đầu nghĩ đến việc đưa văn hóa khoa học mở vào cơ quan, tổ chức, đội nhóm của mình.

Những giá trị thúc đẩy việc thực hiện khoa học mở

Trước khi bắt tay vào việc thay đổi văn hóa của tổ chức mình, nhà khoa học cần xác định mối tương quan giữa những giá trị khoa học mở và các chính sách nội bộ hiện tại. Liệu hai giá trị có xung đột nhau không? Liệu những giá trị cũ có thể được củng cố vững chắc hơn nhờ khoa học mở? Có giới hạn nào trong việc kết hợp những giá trị mới vào chính sách cũ?

Sử dụng dữ liệu mở

Đây là một quá trình hai chiều: Một mặt, các thành viên trong một tổ chức nghiên cứu sẽ sử dụng các dữ liệu mở (dĩ nhiên theo cách phù hợp với giấy phép đi kèm) và ghi nhận đóng góp của tác giả các nghiên cứu đó. Mặt khác, họ cũng phải đảm bảo dữ liệu của mình mở bằng nhiều cách: lựa chọn giấy phép cho người sử dụng nhiều quyền nhất và ít giới hạn nhất có thể, bảo vệ tính riêng tư của dữ liệu. Tải dữ liệu lên các kho lưu trữ hợp lí (ví dụ như Zenodo) và ghi nhận công của những người đã thu thập và sản xuất dữ liệu.

Phần mềm mã nguồn mở:

Nếu tổ chức nghiên cứu đồng thuận, các mã nguồn của phần mềm sẽ được tải lên GitHub hoặc các nền tảng chia sẻ mã nguồn tương tự. Giống như chia sẻ dữ liệu mở, giấy phép chia sẻ mã nguồn cũng nên trao quyền tối đa cho những người sử dụng. Mã nguồn phải đi kèm với tài liệu giải thích mục đích và cách sử dụng nó và tài liệu ghi nhận những người đã viết nó và những tài nguyên, mô hình mà mã nguồn đó dựa trên hay sử dụng.

Kết quả mở:

Mọi người cần sử dụng ORCID để định danh tác giả trong bài báo. Nếu được, cố gắng xuất bản trên một tạp chí truy cập mở. Nếu tạp chí đó cho phép, trong khi chờ đợi công trình đó được bình duyệt, chia sẻ công trình đó trên các trang tiền xuất bản. Tiến thêm một bước, công bố cả phiên bản cuối cùng (sau khi đã được bình duyệt và đăng tải) lên Zenodo và các trang chia sẻ công bố tương tự. Đi kèm theo công trình của mình, nhà khoa học có thể công bố cả file thuyết trình, ghi âm, gỡ băng phỏng vấn liên quan đến nội dung nghiên cứu lên Zenodo.

Công cụ khoa học mở:

Các công cụ dành cho khoa học mở rất đa dạng với nhiều mục đích khác nhau. Không phải công cụ nào cũng chỉ do cộng đồng sáng lập và đóng góp, sử dụng (chẳng hạn như ngôn ngữ lập trình Julia) mà còn có những công cụ do các công ty tư nhân tạo ra và ai cũng có thể sử dụng được như GitHub. Ngoài những công cụ đã trình bày ở phía trên, còn có một số phần mềm thú vị khác chẳng hạn như: RDMO – một công cụ phục vụ cho việc lập kế hoạch quản lý dữ liệu; Unpaywall – công cụ giúp cho người sử dụng có thể tự do không mất tiền để tải về các bản toàn văn các tài liệu nghiên cứu khi duyệt web bằng việc sử dụng biên mục của Unpaywall đối với hàng chục triệu bài báo truy cập mở hợp pháp; Matrix on Riot – phần mềm để chat riêng tư và bảo mật để các nhà khoa học có thể trao đổi và hợp tác công việc trên đó; Zotero – một công cụ để quản lý các trích dẫn khi viết một bài báo khoa học.

CÁC CHÚ GIẢI

[1] The White House: FACT SHEET: Biden-Harris Administration Announces New Actions to Advance Open and Equitable Research: https://www.whitehouse.gov/ostp/news-updates/2023/01/11/fact-sheet-biden-harris-administration-announces-new-actions-to-advance-open-and-equitable-research/. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/khoa-hoc-mo/to-tin-chinh-quyen-biden-harris-cong-bo-cac-hanh-dong-moi-de-cai-thien-nghien-cuu-mo-va-cong-bang-883.html

[2] Science.gov: Open Science Announcements from Federal Agencies: https://open.science.gov/. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/khoa-hoc-mo/thong-bao-khoa-hoc-mo-tu-cac-co-quan-lien-bang-885.html

[3] NASA: Transform to Open Science (TOPS): https://science.nasa.gov/open-science/transform-to-open-science. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/khoa-hoc-mo/chuyen-doi-sang-khoa-hoc-mo-tops-cua-nasa-884.html

[4] NASA: NASA’s Transform to Open Science Mission - Guide for Your Open Science Journey: https://nasa.github.io/Transform-to-Open-Science-Book/Open_Science_Cookbook/Your_Open_Science_Journey.html. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/khoa-hoc-mo/huong-dan-lo-trinh-khoa-hoc-mo-cho-ban-888.html

 

Giấy phép nội dung: CC BY 4.0 Quốc tế

Lê Trung Nghĩa

Nhóm các nhà cấp vốn nghiên cứu mở (ORFG) phát hành báo cáo thường niên 2022

ORFG Releases 2022 Annual Report

March 2, 2023

Theo: https://www.orfg.org/news/2023/3/2/orfg-releases-2022-annual-report

Bài được đưa lên Internet ngày: 02/03/2023

Nhóm các nhà cấp vốn nghiên cứu mở - ORFG (Open Research Funders Group) vui mừng phát hành Báo cáo Thường niên 2022 (bản dịch sang tiếng Việt) của chúng tôi, nêu bật một loạt các hoạt động chúng tôi đã triển khai cùng với các thành viên của chúng tôi để đẩy nhanh nhịp độ phát hiện; giảm các khoảng trống về chia sẻ thông tin; khuyến khích đổi mới sáng tạo; và thúc đẩy sự công bằng, việc hoạch định chính sách dựa vào bằng chứng, và khả năng tái tạo lại. Chúng tôi hướng tới việc cộng tác hơn nữa với các thành viên của chúng tôi và cộng đồng liên ngành rộng lớn hơn trong năm tới để cải thiện các thực hành mở và các ưu đãi.

The Open Research Funders Group (ORFG) is pleased to release our 2022 Annual Report, highlighting the range of activities we have undertaken in conjunction with our members to accelerate the pace of discovery; reduce information-sharing gaps; encourage innovation; and promote equity, evidence-based policy making, and reproducibility. We look forward to further collaborating with our members and the broader cross-sector community in the coming year to advance open practices and incentives.

Dịch: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com