Hình
1: Các cột mốc quan trọng của OE/OER trong chương
trình nghị sự quốc tế[1]
Dưới đây là
5 cột mốc quan trọng của Giáo dục Mở - OE (Open
Education) và Tài nguyên Giáo dục Mở - OER (Open Educational
Resources) trong chương trình nghị sự quốc tế.
Cột
mốc 1: UNESCO lần đầu đưa ra khái niệm OER năm 2002
Các
dấu hiệu về sự xuất hiện của tài nguyên giáo dục
mở đã có từ cuối những năm 1990 và vài năm đầu của
những năm 2000[2] ở một vài nơi trên thế giới, nhất
là tại nước Mỹ. Tuy nhiên phải tới khi UNESCO lần đầu
tiên đã đưa ra khái niệm Tài nguyên Giáo dục Mở - OER
(Open Educational Resources) vào năm 2002[3] tại Diễn đàn
UNESCO về ‘Ảnh hưởng của Học liệu Mở - OCW (Open
Courseware) đối với giáo dục đại học ở các quốc gia
đang phát triển’, cột mốc quan trọng đầu tiên về
Giáo dục Mở – OE (Open Education) và OER trong chương trình
nghị sự quốc tế mới chính thức được xác lập. Kể
từ đó, đã có sự gia tăng đáng kể cả về phát triển,
sử dụng và chia sẻ OER khi ngày càng nhiều hơn các chính
phủ và cơ sở giáo dục nhận thức được về giá trị
của nó.
UNESCO
định nghĩa tài nguyên giáo dục mở như sau:
Tài nguyên Giáo dục Mở là các tư liệu dạy, học và
nghiên cứu trong tất cả các phương tiện - dù là số
hay không - nằm trong phạm vi công cộng hoặc đã được
phát hành theo một giấy phép mở cho phép những người
khác truy cập không mất chi phí, sử dụng, tùy biến
thích nghi và phân phối lại không có các hạn chế hoặc
có các hạn chế có giới hạn.
Sở
dĩ ta nói cột mốc quan trọng này cũng là của Giáo dục
Mở - OE (Open Education), vì nền tảng của OE chính là OER.
Định
nghĩa Giáo dục Mở[4] của Liên
minh Xuất bản Học thuật và Tài nguyên Hàn lâm – SPARC
(Scholarly Publishing and
Academic Resources Coalition)
là như sau:
Giáo dục Mở xoay quanh các tài nguyên, các công cụ và
các thực hành là tự do, không có các rào cản về pháp
lý, tài chính và kỹ thuật và có thể hoàn toàn được
sử dụng, được chia sẻ và được tùy biến thích nghi
trong môi trường số... Nền tảng của Giáo dục Mở là
Tài nguyên Giáo dục Mở .
Cột mốc 2: Tuyên
bố Giáo dục Mở Cape Town năm
2007[5]
Vào
năm 2007, những người ủng hộ OE/OER
trên thế giới đã nhóm họp tại Cape Town, Nam Phi,
và đã đưa ra Tuyên bố Giáo dục Mở Cape Town 2007, đánh
dấu cột mốc quan trọng thứ 2 trong chương trình nghị
sự quốc tế của OE/OER.
Tuyên
bố ủng hộ mạnh mẽ OE/OER, khuyến khích các nhà giáo
dục và những người học trở thành những người tham
gia tích cực trong phong trào OE và kêu gọi tất cả các
bên tham gia đóng góp phát triển các tài nguyên giáo dục
phát hành chúng như là OER.
Tuyên
bố nêu: Giáo dục mở không có giới hạn chỉ cho tài
nguyên giáo dục mở. Nó cũng dựa vào các công nghệ mở
để tạo thuận lợi cho học tập cộng tác, mềm dẻo và
chia sẻ mở các thực hành dạy học để trao quyền cho
các nhà giáo dục nhằm hưởng lợi từ những ý tưởng
tốt nhất từ các đồng nghiệp của họ. Nó có thể
cũng phát triển để bao gồm cả các tiếp cận mới về
đánh giá, công nhận và học tập cộng tác.
Tuyên
bố đưa ra 3 chiến lược nhằm gia tăng sự vươn tới và
tác động của tài nguyên giáo dục mở:
-
Các nhà giáo dục và những người học: Trước
hết, chúng tôi khuyến khích các nhà giáo dục và những
người học tích cực tham gia vào phong trào giáo dục mở
đang nổi lên. Việc tham gia bao gồm: tạo lập, sử dụng,
tùy biến thích nghi và cải thiện tài nguyên giáo dục
mở; ôm lấy các thực hành giáo dục mở được xây
dựng xung quanh sự cộng tác, phát hiện và tạo lập tri
thức; và mời các bạn ngang hàng và các đồng nghiệp
cùng tham gia vào. Việc tạo lập và sử dụng các tài
nguyên mở nên được coi là phần không thể thiếu đối
với giáo dục và nên được hỗ trợ và thưởng tương
xứng.
-
Tài nguyên
giáo dục mở:
Thứ hai, chúng tôi kêu gọi các nhà giáo dục, tác
giả, nhà xuất bản và các cơ sở phát hành các tài
nguyên của họ mở. Các tài nguyên giáo dục mở đó nên
được chia sẻ tự do qua các giấy phép mở để tạo
thuận lợi cho bất kỳ ai để sử dụng, tùy biến thích
nghi, dịch, cải tiến và chia sẻ. Các tài nguyên nên
được xuất bản ở các định dạng tạo thuận lợi
cho sử dụng và soạn sửa, và thích nghi được với sự
đa dạng các nền tảng kỹ thuật. Bất kỳ khi nào có
thể, chúng cũng nên là sẵn sàng ở các định dạng sao
cho những người khuyết tật và những người còn chưa
có sự truy cập tới Internet cũng truy cập được.
-
Chính sách giáo dục mở: Thứ ba, các chính phủ,
các ban lãnh đạo các trường học, các trường cao đẳng
và đại học nên làm cho giáo dục mở trở thành ưu
tiên cao. Lý tưởng, các tài nguyên giáo dục được
những người đóng thuế cấp tiền nên là các tài
nguyên giáo dục mở. Các quy trình công nhận và áp dụng
nên trao sự ưu tiên cho tài nguyên giáo dục mở. Các kho
tài nguyên giáo dục nên tích cực đưa vào và nhấn mạnh
các tài nguyên giáo dục mở trong các bộ sưu tập của
chúng.
Cột
mốc 3:
Tuyên bố Paris 2012
về OER[6]
Hội
nghị Thế giới lần thứ nhất về OER[7]
diễn ra trong các ngày 20-22/06/2012 tại trụ sở của
UNESCO ở Paris, Pháp. Hội nghị đã đưa ra Tuyên bố, gọi
là Tuyên bố Paris 2012 về OER, với 10 điểm khuyến cáo
cho các quốc gia, theo năng lực và quyền hạn của mình,
thúc đẩy OER vì sự phát triển.
Tuyên
bố khuyến khích các
chính phủ khắp trên thế giới cấp phép mở cho các tư
liệu giáo dục được nhà nước cấp vốn để sử dụng
công cộng:
“Các chính phủ/các cơ quan có thẩm quyền có thể
tạo ra những lợi ích to lớn cho các công dân của họ
bằng việc đảm bảo các tư liệu giáo dục được phát
triển bằng các vốn cấp của nhà nước được làm cho
sẵn sàng theo các giấy phép mở (với bất kỳ hạn chế
nào họ thấy cần thiết) để tối đa hóa ảnh hưởng
của sự đầu tư đó”.
Cột
mốc 4: Tuyên bố Ljubljana
2017 về OER[8]
Trong
các ngày 18-20/09/2017, tại
Ljubljana, Slovenia, đã diễn ra Hội
nghị Thế giới lần thứ hai
về OER[9]
với sự tham gia của 100
quốc gia thành viên
UNESCO, 30 bộ
trưởng và thứ trưởng, với 500
người tham dự với chủ
đề hội nghị ‘OER vì giáo dục bao hàm toàn diện và
công bằng: từ cam kết tới hành động’, đã đưa ra
Tuyên bố Ljubljana 2017 về OER
‘Từ cam kết tới hành động’.
Kế
hoạch hành động Ljubljana với 41 “khuyến cáo cho OER
dòng chủ lưu để hỗ trợ cho mục tiêu phát triển bền
vững 4 (SDG 4)” đã được thông qua. Kế hoạch hành động
OER Ljubljana 2017 kêu gọi vì dòng chủ lưu OER ở tất cả
các mức giáo dục và nhắc lại lời kêu gọi của Tuyên
bố Paris đối với các chính phủ làm cho các tư liệu
giáo dục sẵn sàng theo các giấy phép mở. Nó yêu cầu
rõ ràng: “Các tài nguyên giáo dục được nhà nước
cấp vốn nên được phát triển và chia sẻ như là các
tài nguyên giáo dục được cấp phép mở”.
Kế
hoạch đưa ra 41 hành động khuyến cáo cho các chính phủ
theo 5 lĩnh vực trọng tâm:
-
Xây dựng năng lực của người sử dụng để tìm kiếm,
sử dụng lại, tạo lập và chia sẻ OER
-
Các vấn đề về ngôn ngữ và văn hóa
-
Đảm bảo truy cập bình đẳng và toàn diện tới OER
chất lượng
-
Phát triển các mô hình bền vững
-
Phát triển các môi trường chính sách hỗ trợ
Hội
nghị khẳng định vai trò then chốt OER có thể đóng để
hướng tới việc đạt được các mục tiêu chương trình
nghị sự phát triển bền vững 2030, và trên hết tất
cả, để đạt được mục tiêu phát triển bền vững 4
- SDG 4 (Sustainable Development Goal 4) về giáo dục chất
lượng.
Hội
nghị khẳng định sức
mạnh
của OER giúp
biến đổi việc dạy và học ở tất cả các mức độ
của giáo
dục,
chúng
gồm:
-
Truy cập
tới sách giáo khoa được cải thiện.
-
Chất
lượng được cải thiện.
-
Thực
hành nghề nghiệp của giảng viên được cải thiện.
-
Truy cập
gia tăng tới các tài nguyên không phải tiếng Anh.
-
Tiết
kiệm chi phí cho những người học.
-
Hỗ trợ
cho học tập suốt đời.
-
Đa dạng
về văn hóa.
Hội
nghị cũng đã đưa ra các khuyến cáo hành động cụ
thể cho các nhóm đối
tượng khác nhau gồm:
(1) Các tổ chức liên chính phủ; (2) Các chính phủ;
(3) Các cơ sở giáo dục; (4) Các cơ quan đảm bảo chất
lượng; (5) Khu vực tư nhân; (6) Các tổ chức xã hội dân
sự; (7) Các cơ quan và các nhóm nghiên cứu; (8) Các giảng
viên và thủ thư; (9) Những người học.
Cột
mốc 5: Khuyến cáo của UNESCO về OER
2019?
UNESCO và các quốc gia thành viên của mình hiện đang
làm việc về một văn bản khuyến cáo cho sự cộng tác
quốc tế trong tương lai về OER. Khuyến cáo này sẽ đưa
ra các nguyên tắc và chuẩn mực cho sự điều chỉnh quốc
tế về OER. Một khi khuyến cáo được chuyển qua Hội
nghị Toàn thể của UNESCO vào cuối năm 2019, các quốc
gia thành viên của UNESCO sẽ được mời để tiến hành
các bước lập pháp và khác để áp dụng các nguyên tắc
và chuẩn mức đó trong lãnh thổ tương ứng của họ[10].
Vài
sự kiện và con số đáng lưu ý về OE/OER của thế giới
rất gần đây
Có
lẽ thành tích nổi bật và dễ nhận thấy nhất, là số
lượng hơn 1 tỷ 470 triệu các tài nguyên được cấp
phép mở Creative Commons cho tới hết năm 2017, cùng hàng
loạt các thành tích khác không chỉ trong lĩnh vực OE/OER,
mà còn ở các lĩnh vực có liên quan khác như khoa học
mở, truy cập mở, dữ liệu mở, ở mức độ phạm vi
khắp trên thế giới[11].
Hình
2. Số lượng các tài nguyên được cấp phép mở CC
tới hết năm 2017[12]
Nhân
kỷ niệm 10 năm Tuyên bố Giáo dục Mở Cape Town, tuyên bố
đó đã được cập nhật với mục tiêu đưa phong trào
giáo dục mở tới mức tiếp theo với ‘10 đường hướng
để đưa giáo dục mở tiến lên’, bao gồm: (1) Truyền
thông mở; (2) Trao quyền cho thế hệ sau; (3) Kết nối với
các phong trào mở khác; (4) Giáo dục mở vì sự phát
triển; (5) Sư phạm mở; (6) Suy nghĩ vượt ra ngoài tổ
chức; (7) Dữ liệu và phân tích; (8) Vượt ra ngoài sách
giáo khoa; (9) Mở ra các tài nguyên được nhà nước cấp
vốn; (10) Cải cách bản quyền cho giáo dục.
Bên
cạnh các mặt được, cũng còn có các vấn đề, các mặt
chưa được trong triển khai thực tế của phong trào
OE/OER thế giới, đặc biệt khi các giảng viên và những
người chỉ dẫn trong giáo dục nói chung còn chưa gắn
thực tế giảng dạy của họ với thực hành OE/OER và
đối với nhiều người, việc tìm ra các OER phù hợp còn
là công việc mất nhiều thời gian[13].
Cũng
đã nổi lên các nhà vô địch thế giới, những đơn vị
giành các giải thưởng về Giáo dục Mở 2018 cho các hạng
mục mới được đưa vào[14]
như: (1)Tài nguyên; (2) Công cụ; (3) Thực hành mở với
các đơn vị giành giải gồm:
-
SÁCH GIÁO KHOA MỞ: Hướng dẫn Tạo lập các Sách giáo
khoa Mở với các Sinh viên, Cộng đồng Rebus, Montreal,
Quebec, Canada.
-
KHO OER (BỘ SƯU TẬP HOẶC THƯ VIỆN): SHMS - Mạng OER Ả
rập Xê út, Trung tâm Quốc gia về học tập điện tử,
Riyadh, Ả rập Xê út và VIDYA-MITRA: Cổng Nội dung điện
tử Tích hợp. Trung tâm Mạng Thông tin và Thư viện,
Gandhinagar, Ấn Độ.
-
DỮ LIỆU MỞ: ROER4D, Nghiên cứu về Tài nguyên Giáo dục
Mở vì sự Phát triển, Sáng kiến Dữ liệu Mở, Đại
học Cape Town, Cape Town, Nam Phi.
-
SƯ PHẠM MỞ: Hộ chiếu OER, Viện Núi Cao (Mountain Heights
Academy), Tây Jordan, Mỹ và Red EuLES/ Mạng EuLES, Đại học
Zaragoza, Zaragoza, Tây
Ban Nha.
Cùng
với các nhà vô địch MỞ khác, họ là những hình mẫu
và tấm gương trong lĩnh vực OE/OER cho các quốc gia/cơ sở
giáo dục khắp trên thế giới noi theo.
Lời
kết
Nghị
quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 trong Phần
III- Nhiệm vụ, giải pháp đã nêu: ‘Hoàn thiện hệ
thống giáo dục quốc dân theo hướng hệ thống giáo dục
mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập’.
Phát
biểu tại hội thảo ‘Hệ thống giáo dục mở trong bối
cảnh tự chủ giáo dục và hội nhập quốc tế’ ngày
16/05/2018, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nêu[15]: “Bàn về
giáo dục mở thì chắc có nhiều việc phải làm. Trước
hết cần nhận diện tất cả những rào cản vô hình và
hữu hình. Theo tinh thần là các rào cản đó phải được
gỡ bỏ một cách kiên quyết”; và: “Xây dựng được
kho học liệu mở đủ lớn sẽ có tác dụng rất thiết
thực trong việc nâng cao chất lượng dạy và học”. Quả
thực, đây là những điều cơ bản nhất, như được nêu
trong định nghĩa về OE/OER ở bên trên.
Dù
còn rất nhiều khó khăn trong ứng dụng và phát triển
OE/OER tại Việt Nam, nhưng rõ ràng cũng có nhiều điểm
thuận lợi, cả trong nước lẫn ngoài nước, và vì vậy
chúng ta có quyền hy vọng, Việt Nam trong thời gian tới
sẽ không bỏ lỡ chuyến tàu OE/OER, đặc biệt khi mà cột
mốc quan trọng thứ 5 của OE/OER trong chương trình nghị
sự quốc tế nhiều khả năng sẽ rơi vào cuối năm nay,
2019, với việc UNESCO có thể sẽ đưa ra các khuyến cáo
với các nguyên tắc và chuẩn mực cho sự điều chỉnh
quốc tế về OER; và Việt Nam, với tư cách là một quốc
gia thành viên của UNESCO, có thể được mời để tiến
hành các bước lập pháp và khác để áp dụng các nguyên
tắc và chuẩn mức đó tại Việt Nam.
Hy
vọng 2019 sẽ là năm bùng nổ các hoạt động về OE/OER
hướng tới cột mốc quan trọng thứ 5 đó ở Việt Nam.
Các
tham chiếu
Lê
Trung Nghĩa
PS:
Tự do tải về bài viết ở định dạng PDF:
