Thứ Ba, 27 tháng 11, 2018

‘Khung năng lực CNTT-TT cho giảng viên của UNESCO’ - bản dịch sang tiếng Việt


Khung năng lực CNTT-TT cho các giảng viên, phiên bản 3 năm 2018 của UNESCO

Là tài liệu Phiên bản 3 do UNESCO xuất bản năm 2018 nhằm trợ giúp các quốc gia và các cơ sở giáo dục xây dựng ‘Khung năng lực CNTT-TT cho giảng viên của UNESCO’.
Khung năng lực CNTT-TT cho giảng viên - ICT CFT (ICT Competency Framework for Teachers) Phiên bản 3 năm 2018 của UNESCO đề cập tới các tác động của những tiến bộ công nghệ gần đây trong giáo dục và huấn luyện, như Trí tuệ Nhân tạo - AI (Artificial Intelligence), các Công nghệ Di động, Internet của Vạn vật - IoT (Internet of Things) và Tài nguyên Giáo dục Mở - OER (Open Educational Resources), để hỗ trợ tạo ra các Xã hội Tri thức bao hàm toàn diện để giúp đạt được một số Mục tiêu Phát triển Bền vững - SDG (Sustainable Development Goals) có liên quan tới CNTT-TT như: Giáo dục chất lượng (SDG 4), Bình đẳng giới (SDG 5), Hạ tầng (SDG 9), Giảm bất bình đẳng trong và xuyên các quốc gia (SDG 10), Hòa bình, công lý và thể chế vững mạnh (SDG 16) và các Quan hệ đối tác vì các mục tiêu đó (SDG 17). ICT CFT dựa vào 3 mức: (1) Giành được Tri thức; (2) Đào sâu Tri thức; và (3) Tạo lập Tri thức; cùng với và 6 khía cạnh giáo dục tương tác và hỗ trợ lẫn nhau. Ở điểm giao cắt của từng mức và khía cạnh là một trong 18 năng lực CNTT-TT của giảng viên, như Hình bên trên.
Để các giảng viên có đủ các năng lực làm việc trong thế kỷ 21 với các công nghệ như AI - Di động - IoT - OER, có lẽ toàn bộ đội ngũ giảng viên ở tất cả các cấp học cần được đào tạo lại và huấn luyện lại chăng?


Bạn có thể tự do tải về tài liệu dịch sang tiếng Việt có 103 trang tại địa chỉ:




Blogger: Lê Trung Nghĩa
Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , , , ,

Thứ Hai, 26 tháng 11, 2018

Khai thác tài nguyên giáo dục nghề nghiệp mở vào đào tạo nghề và hoạt động dịch vụ việc làm (phiên bản toàn văn)


Bài viết cho Hội thảo “Thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp mở, linh hoạt trong dịch vụ việc làm - Thực hiện mục tiêu việc làm trong chương trình nghị sự về phát triển bền vững”
Bến Tre, Thứ sáu - ngày 23/11/2018



----------------------------------------------------------------
Tóm tắt: Trong thực tế, có hàng tỷ tài nguyên giáo dục mở (TNGDM), tài nguyên được cấp phép mở mà bất kỳ ai cũng có thể tự do sử dụng, sử dụng lại, tùy biến thích nghi và phân phối lại. Trong số đó, chắc chắn có không ít các tài nguyên giáo dục nghề nghiệp mở (TNGDNNM) có thể được khai thác để đưa vào đào tạo nghề và hoạt động dịch vụ việc làm. Trong nhiều trường hợp, cách thức khai thác các TNGDNNM là không khác gì với các TNGDM nói chung. Bài viết này đưa ra cách thức khai thác chung đó với các ví dụ chủ yếu nhằm vào các TNGDNNM.
----------------------------------------------------------------


Để có thể khai thác tốt các tài nguyên giáo dục nghề nghiệp mở (TNGDNNM), trước hết bạn cần nắm được định nghĩa giáo dục mở, định nghĩa và nguyên tắc 5R của tài nguyên giáo dục mở - OER (Open Educational Resources), viết tắt trong tiếng Việt là TNGDM. Bài viết này giả thiết bạn đã biết rõ về những khái niệm cơ bản đó[1] [2].
Khai thác các TNGDNNM được hiểu tối thiểu là các hoạt động tìm kiếm để tải về sử dụng, sử dụng lại, tùy biến thích nghi và phân phối lại và/hoặc chia sẻ các tài nguyên đó trên Internet sao cho những người khác cũng có thể tự do tiến hành các hoạt động tương tự. Vì vậy, trước hết, bạn phải nắm rõ các hệ thống giấy phép của cả phần mềm tự do nguồn mở (PMTDNM) và hệ thống giấy phép cho các tư liệu mở, phổ biến nhất là Creative Commons.
A. Hệ thống giấy phép MỞ
A.1 Hệ thống giấy phép của PMTDNM
Thông thường, người sử dụng PMTDNM có 4 quyền cơ bản sau:
  1. Tự do để sử dụng vì bất kỳ mục đích gì
  2. Tự do để phân phối phần mềm đó cho bất kỳ ai
  3. Tự do để sửa đổi phần mềm đó cho phù hợp với nhu cầu sử dụng của mình. Và để làm được việc này, mã nguồn của phần mềm cần phải được đặt trên Internet để bất kỳ ai cũng có thể truy cập tự do tới nó.
  4. Tự do để phân phối các bản phái sinh của phần mềm ban đầu đã được sửa đổi đó.
Bảng 1: Đặc tính của 2 họ các giấy phép PMTDNM được sử dụng phổ biến nhất.

Tính không tương thích của 2 giấy phép phần mềm nguồn mở khác nhau. Nếu 2 chương trình phần mềm nguồn mở có 2 giấy phép không tương thích với nhau được gắn với 2 phần mềm đó, thì lập trình viên không thể sao chép một một (vài) đoạn của chương trình này để dán vào thân chương trình kia vì trong trường hợp đó lập trình viên sẽ vi phạm các điều khoản/điều kiện của ít nhất một trong hai giấy phép.
A.2 Hệ thống giấy phép Creative Commons
Hệ thống giấy phép mở Creative Commons được phát minh ra vào năm 2001. Cho tới hết năm 2017, trên thế giới đã có hơn 1 tỷ 471 triệu tài nguyên được cấp phép mở Creative Commons[3], trong đó có khả năng cũng có nhiều TNGDNNM.
Hình 1: Các dạng giấy phép Creative Commons[4]
Hình 1 cho thấy:
  1. Hệ thống giấy phép mở Creative Commons có 4 yếu tố tùy chọn
    1. Ghi công (Attribution), ký hiệu là BY và có biểu tượng là hình người trong hình tròn. Với tùy chọn này trong giấy phép, người khác có thể sao chép, phân phối, hiển thị, thể hiện và pha trộn tác phẩm nếu họ thừa nhận ghi công tên của người sáng tạo.
    2. Chia sẻ tương tự (Share Alike), ký hiệu là SA và có biểu tượng là hình chữ C ngược có đầu có mũi tên và nằm trong hình tròn.
    3. Phi thương mại (Non Commercial), ký hiệu là NC và có biểu tượng là dấu dollar ($) bị gạch chéo và nằm trong hình tròn.
    4. Không có các tác phẩm phái sinh (No Derivative Works), ký hiệu là ND và có biểu tượng là dấu bằng (=) trong hình tròn.
  2. Từ 4 yếu tố tùy chọn nêu trên đã tạo thành 6 giấy phép tiêu chuẩn, cộng thêm với 1 giấy phép đặc biệt (nằm trên cùng trong Hình 1). Ý nghĩa của từng giấy phép được nêu trong Bảng 2.
Bảng 2. Ý nghĩa của các giấy phép Creative Commons

  1. Không phải giấy phép mở Creative Commons nào cũng được sử dụng để cấp phép cho tài nguyên để trở thành TNGDM. Các giấy phép Creative Commons có yếu tố ND (không có các tác phẩm phái sinh) không được sử dụng để cấp phép cho các tài nguyên để trở thành TNGDM vì chúng không cho phép tùy biến thích nghi tác phẩm gốc ban đầu, và điều này là không đáp ứng được với định nghĩa của TNGDM. Các giấy phép đó gồm: CC BY-ND và CC BY-NC-ND, là 2 giấy phép nằm bên dưới cùng trong Hình 1.
A.3 Công cụ chọn và sinh giấy phép Creative Commons, thừa nhận ghi công tác giả
Hình 2: Công cụ chọn giấy phép Creative Commons
Là tác giả của tác phẩm/tài nguyên, bạn có toàn quyền lựa chọn giấy phép bạn muốn để cấp cho tác phẩm/tài nguyên đó.
1. Công cụ chọn giấy phép Creative Commons
Công cụ chọn giấy phép Creative Commons là sẵn sàng để được sử dụng tự do tại địa chỉ: https://creativecommons.org/choose/.
Bạn sử dụng công cụ này khi bạn muốn:
  • Chọn giấy phép cho tài nguyên bạn tạo ra để biến nó thành TNGDM và/hoặc TNGDNNM.
  • Giúp những người sử dụng tài nguyên thừa nhận ghi công cho chính bạn như là tác giả của tài nguyên được cấp phép mở đó bằng các thông tin bạn muốn.
Để có được hướng dẫn chi tiết từng bước và trực quan hơn bằng hình ảnh cách để sử dụng công cụ chọn giấy phép Creative Commons, xem wikihow.vn*.
2. Công cụ sinh giấy phép Creative Commons
Hình 3: Công cụ sinh giấy phép Creative Commons
Công cụ sinh giấy phép Creative Commons là sẵn sàng để được sử dụng tự do tại địa chỉ: http://www.openaccesstextbooks.org/cc_tool/license_generator.html
Bạn sử dụng công cụ này khi bạn muốn pha trộn 2 tài nguyên có sẵn trên Internet để tạo ra một tác phẩm/tài nguyên phái sinh bạn mong muốn có, ví dụ, để tạo ra một bài giảng. Ví dụ: bạn pha trộn một tài nguyên là một video với một tài nguyên khác là một hình ảnh; cả 2 tài nguyên đó đều có sẵn trên Internet và đều được cấp phép mở Creative Commons.
Để có được hướng dẫn chi tiết từng bước và trực quan hơn bằng hình ảnh cách để sử dụng công cụ sinh giấy phép Creative Commons, xem wikihow.vn*.
Hình 4 giúp bạn nhanh chóng chọn đúng các cặp giấy phép CC nào tương thích với nhau khi kết hợp 2 tài nguyên bạn tải về từ Internet.
  • Các dấu chọn màu xanh lá cây chỉ sự kết hợp tương thích
  • Các dấu chữ X màu đen chỉ sự kết hợp không tương thích - không kết hợp được!
Hình 4: Tính tương thích của các giấy phép Creative Commons[5]
Lưu ý: Trong mọi trường hợp, bạn phải tuân thủ nguyên tắc: Bạn chỉ có thể cấp phép mở cho những gì bạn tạo ra; Bạn không thể cấp phép mở cho những gì bạn không tạo ra. Vì vậy, nếu làm việc trong một bộ sưu tập hoặc một tác phẩm có các tài nguyên của các tác giả khác nhau, bạn cần chỉ rõ các tài nguyên nào bạn tạo ra, các tài nguyên nào các tác giả khác tạo ra, và các tài nguyên nào bạn sưu tầm và kết hợp.
Lưu ý: Nguyên tắc thừa nhận ghi công tối thiểu và có hiệu quả cho các tài nguyên được cấp phép mở được ghi nhận là theo TASL, như theo Hình 5.
Hình 5: Nguyên tắc TASL để thừa nhận ghi công cho tác giả


B. Tìm kiếm để sử dụng PMTDNM
Các PMTDNM cũng là các tài nguyên được cấp phép mở và một khi chúng được sử dụng trong giáo dục, thì chúng cũng là các TNGDM. Tuy nhiên, trong phần này sẽ không nêu cách sử dụng bất kỳ PMTDNM nào, mà chỉ nêu cách tìm kiếm chúng, phòng khi bạn cần tới chúng để tạo lập các TNGDM không có các rào cản về tài chính, pháp lý và kỹ thuật.
Bạn có thể tìm kiếm PMTDNM bằng việc sử dụng công cụ tìm kiếm của Google với cụm từ tìm kiếm ‘Linux equivalent’. Bạn sẽ nhận được danh sách các kết quả tìm kiếm với các đường liên kết tới các website đáp ứng được cụm từ tìm kiếm đó. Vài trong vô số các đường liên kết trong kết quả tìm kiếm được trả về mà bạn có thể kiểm tra là: http://wiki.linuxquestions.org/wiki/Linux_software_equivalent_to_Windows_software hoặc https://www.osalt.com/. Khai thác các đường liên kết đó, bạn sẽ thấy các lựa chọn PMTDNM có thể thay thế cho các phần mềm nguồn đóng trong mọi chủng loại.


C. Tìm kiếm và sử dụng TNGDNNM
Phần này sẽ nêu các nguyên tắc chung bạn sẽ tiến hành tìm kiếm và sử dụng TNGDM với các ví dụ cụ thể nhằm vào các TNGDNNM và với hệ thống giấy phép Creative Commons.
Một vài nguyên tắc cơ bản khi tìm kiếm và sử dụng TNGDM:
  1. Trong mọi tìm kiếm, bước kiểm tra giấy phép CC luôn phải được tiến hành trước khi chọn tải về bất kỳ tài nguyên nào bạn muốn sử dụng từ Internet.
  2. Chỉ tải về các tài nguyên được cấp phép mở Creative Commons để sử dụng để đảm bảo không có bất kỳ sự vi phạm nào về bản quyền và sở hữu trí tuệ.
  3. Hầu hết các công cụ/các trang web tìm kiếm chỉ cho phép tìm kiếm bằng tiếng Anh, ngoại trừ các công cụ và/các trang web do Google quản lý, là cho phép tìm kiếm bằng tiếng Việt, ví dụ như: (1) công cụ của Google để tìm kiếm vạn năng; (2) công cụ của Google để tìm hình ảnh; (3) trang YouTube, .v.v.
  4. Hầu hết các trang yêu cầu bạn đăng ký tài khoản để có thể tải về và/hoặc tải lên các tài nguyên; việc đăng ký tài khoản là khá dễ dàng và không mất chi phí nào.
Lưu ý quan trọng: Tất cả các thực hành tìm kiếm từng nội dung trong phần ‘C. Tìm kiếm và sử dụng TNGDNNM’ này đều có thể tham khảo các bài viết trên wikihow.vn* để có hướng dẫn trực quan từng bước cách làm.
C.1 Tìm kiếm để sử dụng bằng công cụ vạn năng
Hình 6: Công cụ tìm kiếm vạn năng trên website Creative Commons
Sử dụng công cụ tìm kiếm vạn năng của Creative Commons, như trong Hình 6.
Để tìm kiếm, hãy tiến hành các bước sau:
  1. Hãy đi tới địa chỉ web của công cụ tìm kiếm: https://search.creativecommons.org/
  2. Gõ cụm từ tìm kiếm vào trường tìm kiếm. Ví dụ gõ cụm từ ‘OER in TVET’ để tìm kiếm TNGDM trong giáo dục và huấn luyện kỹ thuật và nghề nghiệp bằng tiếng Anh.
  3. Chọn giấy phép bạn muốn có đối với các tài nguyên sẽ được tìm thấy bằng việc chọn hoặc bỏ chọn 2 ô vuông nhỏ nằm ngay bên dưới trường tìm kiếm:
    1. chọn ô bên trên nếu bạn muốn tài nguyên kết quả sử dụng được cho các mục đích thương mại (use for commercial purposes)
    2. chọn ô bên dưới nếu bạn muốn sửa đổi, tùy biến thích nghi hoặc xây dựng dựa vào (modify, adapt, or build on) tài nguyên kết quả đó
  4. Tiến hành tìm kiếm bằng việc nhấn vào một trong các ô chữ nhật bên dưới cụm từ ‘Searching using:’ (Tìm kiếm bằng việc sử dụng:). Ví dụ:
    1. Nếu nhấn vào ô chữ nhật có từ ‘Google web’, bạn sẽ tìm kiếm web bằng công cụ tìm kiếm của Google
    2. Nếu bạn nhấn vào ô Flickr, bạn sẽ tìm kiếm các hình ảnh trong Flickr.
    3. Nếu bạn nhấn vào ô YouTube, bạn sẽ tìm kiếm các video trong YouTube.
    4. Và tương tự như vậy với các ô chữ nhật khác.
  5. Kiểm tra giấy phép của tài nguyên bạn định tải về để sử dụng. Chỉ tải về để sử dụng tài nguyên được cấp phép mở Creative Commons.


C.2 Tìm kiếm để sử dụng theo dạng nội dung
Dưới đây liệt kê cách tìm kiếm để sử dụng một số trang điển hình trên Internet theo các dạng nội dung khác nhau, gồm:
  1. Hình ảnh:
    1. Tìm kiếm hình ảnh bằng công cụ Google Images. Công cụ Google Images cho phép tìm các hình ảnh trong nhiều kho hình ảnh khác nhau trên Internet, có khả năng chọn tìm kiếm các hình ảnh với các giấy phép CC khác nhau thông qua việc lựa chọn các quyền khác nhau của người sử dụng, và nhiều tính năng cao cấp khác.
    2. Tìm và duyệt nội dung một số trang hình ảnh điển hình.
      • Pexels (https://www.pexels.com/). Chỉ tìm kiếm được bằng tiếng Anh. Tất cả các hình ảnh trên Pexels đều mang giấy phép CC0. Vì thế: (1) bạn có thể sử dụng tự do các hình ảnh cho cả các mục đích thương mại và phi thương mại; (2) bạn không nhất thiết phải thừa nhận ghi công tác giả; (3) bạn được phép sửa các hình ảnh cho phù hợp với mục đích sử dụng của bạn.
      • Noun Project (https://thenounproject.com/). Chỉ tìm kiếm được bằng tiếng Anh. Đây là dự án quốc tế với hơn 1 triệu các biểu tượng do cộng đồng toàn cầu tạo ra. Tất cả các biểu tượng đều mang giấy phép CC BY. Vì thế bạn có thể tự do tải về để sử dụng các biểu tượng đó vì bất kỳ mục đích gì, kể cả thương mại, và bạn được phép sửa đổi nó, miễn là bạn thừa nhận ghi công cho tác giả của biểu tượng.
  2. Video:
    1. YouTube (https://www.youtube.com/). Tìm kiếm được cả bằng tiếng Việt. Có rất nhiều video giáo dục và huấn luyện kỹ thuật và nghề nghiệp - TVET (Technical and Vocational Education and Training) trên YouTube. Điều quan trọng là bạn có thể tìm kiếm bằng tiếng Việt các video trên YouTube. Lưu ý: Trên YouTube chỉ có một dạng giấy phép Creative Commons duy nhất là CC BY. Có thể tìm kiếm video mang giấy phép CC BY trên YouTube bằng cách gõ thêm cụm từ ‘Creative Commons’ vào ngay sau cụm từ tìm kiếm, với phân cách bằng dấu phẩy. Ví dụ: “kỹ năng nấu ăn, creative commons”.
    2. Vimeo Creative Commons (https://vimeo.com/creativecommons). Chỉ tìm kiếm được bằng tiếng Anh, ví dụ như ‘cooking show’ (trình diễn nấu ăn). Vimeo Creative Commons là kho chứa các video được cấp phép mở với tất cả các dạng giấy phép CC. Vì thế nó được khuyến cáo để sử dụng cho mục đích giáo dục và huấn luyện, đặc biệt khi bạn muốn tải lên các video mang các giấy phép CC khác nhau, bao gồm 6 giấy phép CC tiêu chuẩn và cả CC0. Bạn có thể lọc để chọn tải về các video không mất tiền với bất kỳ dạng giấy phép CC nào trên Vimeo.
  3. Âm thanh, nhạc:
    1. YouTube (https://www.youtube.com/). Bạn có thể không chỉ tìm kiếm video, mà còn có thể tìm kiếm các tệp âm thanh và nhạc trên YouTube, dù bằng tiếng Anh hay tiếng Việt.
    2. ccMixter (http://dig.ccmixter.org/). Chỉ tìm kiếm được bằng tiếng Anh. Bạn có thể tìm các bài nhạc không mất tiền vì được cấp phép mở CC để sử dụng cho các dự án thương mại hoặc cho các video trò chơi.
    3. MUSOPEN (https://musopen.org/). Chỉ tìm kiếm được bằng tiếng Anh. Bạn có thể tìm kiếm và tự do tải về từ trang này gần chục ngàn bản nhạc cổ điển nằm trong phạm vi công cộng, mỗi bản nhạc có thể có vài phiên bản khác nhau. Bạn cũng có thể tìm kiếm và tự do tải về từ trang này gần một ngàn bản ghi âm với các giấy phép CC khác nhau của các bản nhạc cổ điển.
  4. Văn bản, sách, sách giáo khoa, tạp chí
    1. DOAB (https://www.doabooks.org/doab?uiLanguage=en). Đây là thư mục sách truy cập mở (Directory Open Access Book) với hơn 13.000 cuốn sách từ gần 300 nhà xuất bản mà bạn có thể tìm kiếm/duyệt và tự do tải về sử dụng.
    2. DOAJ (https://doaj.org/). Đây là thư mục tạp chí truy cập mở (Directory Open Access Journal) với hơn 12.000 tạp chí và hơn 3 triệu bài báo được sử dụng tại gần 130 quốc gia mà bạn có thể tìm kiếm/duyệt và tự do tải về để sử dụng.
    3. OpenStax (https://openstax.org/). Đây là trang dự án các sách giáo khoa mở OpenStax do đại học Rice của nước Mỹ quản lý. Trang có vài chục sách giáo khoa được sử dụng trong vài ngàn trường đại học và cao đẳng của nước Mỹ và trên thế giới (xem: https://openstax.org/adopters), trong đó có vài trường đại học của Việt Nam. Bạn có thể tìm kiếm/duyệt và tự do tải về sử dụng bất kỳ sách giáo khoa nào. Hơn nữa, vì tất cả sách giáo khoa của OpenStax được cấp phép mở CC BY 4.0 Quốc tế, bạn có thể dịch sang tiếng Việt và tùy biến thích nghi chúng để sử dụng, kể cả vì mục đích thương mại, nếu bạn muốn.
    4. Siyavula (https://www.siyavula.com/index.html). Đây là trang dự án sách giáo khoa mở Siyavula của Nam Phi, dành cho bậc tiểu học và trung học cơ sở. Mỗi sách giáo khoa mở đều có phiên bản dành cho học sinh và phiên bản hướng dẫn cho giảng viên. Mỗi sách giáo khoa đều có phiên bản tiếng Anh và phiên bản tiếng Nam Phi. Mỗi sách giáo khoa đều có phiên bản mang giấy phép CC BY-ND (không cho phép sửa đổi bản gốc) và phiên bản mang giấy phép CC BY (cho phép làm bất kỳ điều gì với nó, miễn là bạn thừa nhận ghi công tác giả). Mỗi sách giáo khoa đều có ở định dạng tệp PDF và ePub mà bạn có thể tự do tải về.
  5. Dữ liệu: Trong kỷ nguyên số, dữ liệu là hạ tầng, là nguyên liệu không thể thiếu cho các công nghệ đặc trưng cho CMCN4. Zenodo (https://zenodo.org/) là trang web dữ liệu mở của các chương trình nghiên cứu của Ủy ban châu Âu. Gần 95% trong tổng số gần nửa triệu tập hợp dữ liệu là các dữ liệu mở/được cấp phép mở và hiện được cập nhật hàng ngày mà bạn có thể tự do tải về để sử dụng. Các dữ liệu đều được gắn mã nhận diện đối tượng số – DOI (Digital Object Identifier).


D. Tạo lập và tùy biến thích nghi TNGDNNM
Bạn có thể khai thác được tốt hơn các TNGDNNM bạn tìm thấy và tải về bằng cách tùy biến thích nghi chúng cho các mục đích khác nhau của bạn khi cần, miễn là bạn tuân thủ các điều khoản và điều kiện của giấy phép được gắn với các tài nguyên đó. Để làm được việc này, bạn cần tới các công cụ được sử dụng để tạo lập và tùy biến thích nghi các tài nguyên với các dạng nội dung khác nhau. Bằng cách này, cộng thêm với việc bạn tiếp tục chia sẻ các tài nguyên được bạn tùy biến, bạn sẽ tạo điều kiện để những người sử dụng khác tiếp tục khai thác các tài nguyên đó và làm cho kho tài nguyên giàu có hơn.
Dù không phải lúc nào cũng đúng, nhưng các công cụ tạo lập cũng thường là các công cụ được sử dụng để tùy biến thích nghi các TNGDNNM với bất kỳ dạng nội dung nào.
Để tuân thủ hoàn toàn định nghĩa giáo dục mở là giáo dục không có các rào cản về pháp lý, tài chính và kỹ thuật, với nền tảng là TNGDM, trong phần này sẽ chỉ đề cập tới vài PMTDNM như các công cụ được sử dụng để tạo lập và/hoặc tùy biến thích nghi TNGDNNM dù trong thực tế chúng là nhiều hơn nhiều.
Lưu ý quan trọng: Tất cả các thực hành tìm kiếm từng nội dung trong phần ‘D. Tạo lập và tùy biến thích nghi TNGDNNM’ này đều có thể tham khảo các bài viết trên wikihow.vn* để có hướng dẫn trực quan từng bước cách làm.


D.1 Văn bản
  • LibreOffice (https://www.libreoffice.org/). Là bộ PMTDNM dành cho các công việc văn phòng, tương tự như với bộ phần mềm văn phòng Microsoft Office. LibreOffice là tự do để tải về, chạy được trên các hệ điều hành khác nhau. Bên cạnh các chức năng soạn thảo văn bản thông thường, có thể sử dụng LibreOffice và trình cài cắm (Plugin) Writer2ePub được cài thêm vào LibreOffice để tạo sách điện tử (eBook) với định dạng ePub - một định dạng được sử dụng rất rộng rãi cho các đầu đọc sách điện tử và các thiết bị cầm tay hoặc di động ngày nay.
  • wikihow.vn (https://www.wikihow.vn/). Là công cụ soạn thảo nội dung TNGDM trên trực tuyến với hình thức trình bày được quy định sẵn theo dạng từng bước một, với cú pháp được viết theo ngôn ngữ siêu văn bản HTML được tùy biến riêng cho các trang wikiHow.
D.2 Hình ảnh
Ngày nay, với sự phổ biến của điện thoại di động, điện thoại thông minh và các thiết bị điện tử khác có khả năng chụp ảnh và/hoặc quay video được nạp sẵn trong thiết bị, hầu như bất kỳ ai cũng có thể tự chụp ảnh/quay phim được.
Để có thể có được các hình ảnh và video đúng theo ý muốn trong các TNGDM, bạn không chỉ cần tới các phần mềm có thể chụp ảnh/quay video, mà có lẽ quan trọng hơn, các phần mềm có thể giúp bạn tạo lập và soạn sửa được các hình ảnh/video đó ngay trên máy tính cá nhân của bạn, để bạn có thể xuất ra các định dạng được sử dụng rộng rãi nhất có thể.
  • Gnome Screenshot (https://en.wikipedia.org/wiki/GNOME_Screenshot). Phần mềm này có sẵn khi cài đặt hệ điều hành, ví dụ, GNU/Linux Ubuntu; Nó có vài cách chụp màn hình khác nhau; và hình ảnh được chụp mặc định có định dạng mở PNG.
  • GIMP (https://www.gimp.org/). Đây là chương trình xử lý ảnh rất mạnh và là PMTDNM. Nó có các tính năng tương tự như với chương trình xử lý ảnh PhotoShop, chạy được trên các hệ điều hành khác nhau.
D.3 Âm thanh, nhạc
  • Audacity (https://www.audacityteam.org/). Đây là chương trình soạn thảo và ghi âm đa kênh, dễ sử dụng và là PMTDNM chạy được trên các hệ điều hành khác nhau. Bạn có thể sử dụng Audacity để thực hiện nhiều hoạt động, cả đơn giản lẫn phức tạp, như ghi âm, chỉnh sửa tệp âm thanh đã có từ trước hoặc trộn lời trên nền nhạc để lồng vào các video hay các bộ phim.
D.4 Video
  • Kazam (https://launchpad.net/kazam). Kazam là chương trình PMTDNM ghi màn hình đơn giản. Nó ghi lại nội dung (bao gồm cả âm thanh từ micro của máy tính) và các chuyển động trên màn hình rồi xuất ra như một tệp video có thể được chơi trong bất kỳ trình chơi video nào hỗ trợ định dạng video VP8/WebM. Kazam rất phù hợp để quay lại bài giảng của giảng viên trên máy tính cá nhân.
  • OpenShot Video Editor (https://www.openshot.org/). OpenShot Video Editor là chương trình PMTDNM soạn thảo video rất mạnh, dễ sử dụng và dễ học. OpenShot Video Editor có thể chạy được trên các hệ điều hành khác nhau. Với OpenShot Video Editor bạn có thể tạo ra các video chuyên nghiệp bằng sự kết hợp với đầy đủ các thành phần cơ bản của một video như: hình ảnh, âm thanh, video, văn bản, chuyển tiếp và nhiều hiệu ứng đi kèm có sẵn khác.


E. Sáng kiến tạo video truy cập mở - cách để khai thác tổng hợp TNGDNNM
Sáng kiến tạo video truy cập mở là sáng kiến huấn luyện với mục đích tạo ra video hoàn toàn sạch về bản quyền để có thể chia sẻ được tự do trên Internet mà không lo ngại vi phạm bản quyền của bất kỳ ai hay luật bản quyền của bất kỳ quốc gia nào trên cơ sở:
  • sử dụng các PMTDNM để tạo lập TNGDM không có rào cản về tài chính, pháp lý và kỹ thuật; và
  • sử dụng các tài nguyên trong các kho được cấp phép mở Creative Commons có sẵn trên Internet; và/hoặc
  • các tài nguyên được cấp phép mở do tự bản thân từng học viên tạo ra;
  • tải lên và chia sẻ mở video được tạo ra và được cấp phép mở CC vào các kho truy cập mở sẵn có trên Internet để bất kỳ ai cũng có thể tự do sử dụng/sử dụng lại nó.
Với sáng kiến này, học viên có học qua hành với hầu hết các nội dung được trình bày trong các phần A, B, C và D ở trên.
Hình 7: Lược đồ tạo và chia sẻ video truy cập mở
Chi tiết hơn về sáng kiến này cũng như về khóa huấn luyện thực hành theo sáng kiến này cũng đã được trình bày trong 2 bài báo mà bạn có thể tham khảo[6] [7].


F. Bản địa hóa và khai thác TNGDNNM bằng hệ thống wikiHow
Hầu hết các TNGDM có tiếng nước ngoài, không bằng tiếng Việt. Vì thế, để có thể nhanh chóng có được các TNGDM bằng tiếng Việt, việc bản địa hóa các TNGDM tiếng nước ngoài sang tiếng Việt là rất quan trọng và cần thiết.
Bên cạnh việc có thể học hỏi các khía cạnh khác nhau từ các dự án bản địa hóa TNGDM đã được triển khai trên thế giới, bạn có thể tiến hành bản địa hóa TNGDNNM sang tiếng Việt bằng việc sử dụng hệ thống các trang wikiHow.
Hệ thống các trang wikiHow có 16 ngôn ngữ khác nhau[8], gồm: tiếng Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý, Cộng hòa Séc, Nga, Trung Quốc, Hindi, Nhật Bản, Hàn Quốc, A rập, Indonesia, Thái Lan và Việt Nam; với trang tiếng Anh có vài trăm ngàn bài viết với các nội dung bao trùm các lĩnh vực y tế, giáo dục, công nghệ và các kỹ năng giữa mọi người với nhau, được sử dụng tại 239 quốc gia trên thế giới. Nội dung của tất cả các trang wikiHow đều mang giấy phép CC BY-NC-SA - một trong các giấy phép được gắn cho tài nguyên để trở thành TNGDM.
Phiên bản tiếng Việt có ở địa chỉ: https://www.wikihow.vn/, còn phiên bản tiếng Anh có ở địa chỉ: https://www.wikihow.com/. Hình 8 bên dưới là ví dụ bản địa hóa nội dung TNGDM từ tiếng Anh sang tiếng Việt, dù hoàn toàn có khả năng bản địa hóa từ các tiếng nước ngoài khác như được nêu ở trên trong hệ thống các trang wikiHow.
Hình 8: Bản địa hóa TNGDM từ tiếng Anh sang tiếng Việt với wikiHow
Bạn cũng có thể tiến hành tìm kiếm để sử dụng các TNGDNNM có sẵn bằng tiếng Việt trên trang wikihow.vn. Ví dụ, bạn có thể tìm kiếm các cụm từ bằng tiếng Việt như: ‘kỹ năng’, ‘năng lực’, ‘khả năng’, hay bất kỳ nội dung nào bạn thích với tiếp đầu ngữ ‘cách để’, ví dụ như ‘cách để viết bài trên wikihow.vn’.
Hơn nữa, vì nội dung của wikihow.vn là TNGDM nên nếu có quyền, bạn sẽ có khả năng sửa các bài viết đó. Bằng cách này, chất lượng bài viết luôn được cập nhật và nâng cao.
Lưu ý: Vì cú pháp bài viết trên wikiHow là theo ngôn ngữ siêu văn bản HTML được tùy biến riêng cho các trang wikiHow, dù rất gần giống với cách viết thông thường, người viết bài trên wikiHow cần phải được huấn luyện một chút về các quy tắc và cách để viết bài và/hoặc tải hình ảnh lên trang wikiHow. Xem wikihow.vn* để có hướng dẫn trực quan từng bước cách làm.
G. Gợi ý khai thác một số kho nội dung TNGDNNM khác
Có rất nhiều trang nội dung được cấp phép mở trên thế giới, một vài trong số đó được gợi ý để bạn tham khảo như sau:
  • Trang thư viện trên trực tuyến của của UNESCO-UNEVOC[9] với nhiều tài liệu viết về đào tạo và huấn luyện các kỹ năng cho nhu cầu đương thời, trong đó có tài liệu ‘TNGDM trong TVET’[10] với một số đường liên kết trỏ tới các trang TNGDM trong TVET trên thế giới.
  • Trang ‘OER trong TVET cho Nhóm các trường cao đẳng cộng đồng’[11]
  • Trang của ‘Mạng Sách giáo khoa Mở’[12] (Open Textbook Network) của nhiều trường đại học và cao đẳng, chủ yếu, của nước Mỹ.
  • Trang Trung tâm tài nguyên mở của OER Commons[13] với nhiều liên kết tới các trang TNGDM và sách giáo khoa mở khác ở nước Mỹ và trên thế giới.
  • Một loạt các kho được cấp phép mở CC do tổ chức Creative Commons gợi ý[14].


Tài liệu và thông tin tham khảo


[1] Lê Trung Nghĩa, 2018: Tổng quan về tài nguyên giáo dục mở - OER (Open Educational Resources) và một kịch bản giả tưởng về tương lai của giáo dục Việt Nam: https://www.dropbox.com/s/bfjjs0c64b8lq9d/OER-Overview_For_AVNUC_Conference_16052018.pdf?dl=0
[2] Lê Trung Nghĩa, 2018: Tài nguyên Giáo dục Mở trong Giáo dục và Huấn luyện Kỹ thuật và Nghề nghiệp (OER trong TVET): https://www.dropbox.com/s/byq4domjr503upg/OER-in-TVET_Conference_LeTrungNghia.pdf?dl=0
[4] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2018: Tài nguyên giáo dục mở trong giáo dục và huấn luyện kỹ thuật và nghề nghiệp, UNESCO-UNEVOC xuất bản năm 2018: https://www.dropbox.com/s/bbkt7x57zg60gu8/OER-in-TVET_Vi-19082018.pdf?dl=0
[6] Lê Trung Nghĩa, 2017: Sáng kiến: Tạo video truy cập mở - bước khởi đầu thực tế cho các thư viện, các cơ sở đại học và cao đẳng ứng dụng và phát triển các tài nguyên truy cập mở và được cấp phép mở: https://vnfoss.blogspot.com/2017/12/sang-kien-tao-video-truy-cap-mo-buoc.html
[7] Lê Trung Nghĩa, 2018: Khóa tập huấn ‘Xây dựng tài nguyên giáo dục mở trên nền tảng công nghệ mở’, một bước tiến nhỏ hướng tới ứng dụng và phát triển tài nguyên giáo dục mở (TNGDM) trong các thư viện đại học: https://vnfoss.blogspot.com/2018/10/khoa-tap-huan-xay-dung-tai-nguyen-giao.html
[8] Bridget Connolly, 28/09/2016: wikiHow: Phương tiện để thúc đẩy và phát triển giáo dục mở tại Việt Nam. Bản tiếng Việt: https://www.dropbox.com/s/jt49h9dad0aa4ye/OER%20Presentation%20in%20Vietnamese.pdf?dl=0; và bản tiếng Anh: https://www.dropbox.com/s/kkrj4zndona4yjs/wikiHow%20OER%20Presentation.pdf?dl=0
[10] Lê Trung Nghĩa biên dịch: TNGDM trong TVET, UNESCO-UNEVOC xuất bản năm 2018, https://www.dropbox.com/s/bbkt7x57zg60gu8/OER-in-TVET_Vi-19082018.pdf?dl=0
[11] Community College Consortium for Open Educational Resources: https://www.cccoer.org/
[12] Open Textbook Library: https://open.umn.edu/opentextbooks/
[13] OER Commons Network Hub: https://www.oercommons.org/hubs/
[14] State of the Commons: https://stateof.creativecommons.org/


Lê Trung Nghĩa
PS: Bạn có thể tự do tải về bản toàn văn ở định dạng PDF tại địa chỉ:


Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , , ,

Chủ Nhật, 25 tháng 11, 2018

Khai thác tài nguyên giáo dục nghề nghiệp mở vào đào tạo nghề và hoạt động dịch vụ việc làm (phiên bản Slides)

Là tài liệu trình bay tại Hội thảo: ‘Thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp mở, linh hoạt trong dịch vụ việc làm - Thực hiện mục tiêu việc làm trong chương trình nghị sự về phát triển bền vững’ do Cục Việc làm, Bộ LĐ-TB-XH và Hiệp hội Giáo dục Nghề nghiệp và Nghề công tác Xã hội Việt Nam (VVTA) tổ chức tại tỉnh Bến Tre, ngày 23/11/2018.


Bạn có thể tự do tải về bài trình bày tại địa chỉ:




Blogger: Lê Trung Nghĩa
Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , , ,

Thứ Tư, 21 tháng 11, 2018

‘Các kỹ năng vì một thế giới kết nối’ - bản dịch sang tiếng Việt

Là tài liệu cộng tác được nhóm các chuyên gia và chuyên viên của UNESCO hoàn thành sau sự kiện ‘Tuần Học tập Di động 2018’ diễn ra trong các ngày 26-30/03/2018 tại Paris, Pháp. Tài liệu tóm tắt lại các hoạt động của Tuần Học tập Di động 2018 với chủ đề ‘Các kỹ năng vì một thế giới kết nối’ với 4 kênh nội dung liên quan tới giáo dục và huấn luyện các kỹ năng số cho thế kỷ 21, gồm: (1) xác định và lồng ghép các kỹ năng số; (2) cách tân cung cấp các kỹ năng cho các công việc trong nền kinh tế số; (3) khép lại sự bất bình đẳng và phân chia giới tính; và (4) lập bản đồ và dự đoán trước các nhu cầu kỹ năng đang thay đổi.


Bạn có thể tự do tải về bản dịch sang tiếng Việt có 78 trang tại địa chỉ:




Blogger: Lê Trung Nghĩa

Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,

Thứ Ba, 20 tháng 11, 2018

‘Quản lý các kỹ năng vào thời điểm phân cách’ - bản dịch sang tiếng Việt


Là tài liệu các lưu ý chính của UNESCO-UNEVOC từ Diễn đàn học tập TVET diễn ra trong các ngày 24-25/05/2018 ở Bonn, nước Đức, bàn về các yếu tố định hình bức tranh TVET trong tương lai, bao gồm các dịch chuyển trong hệ biến hóa phát triển hướng tới phát triển bền vững, và các thay đổi về nhân khẩu học, các xu thế kinh tế, thị trường lao động và các mẫu di trú.


Bạn có thể tự do tải về bản dịch sang tiếng Việt có 13 trang tại địa chỉ:




Blogger: Lê Trung Nghĩa
Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,

Thứ Năm, 15 tháng 11, 2018

‘Chấp nhận Giấy phép để Xuất bản của JISC/SURF & các Nguyên tắc đi kèm từ các nhà xuất bản tạp chí truyền thống’ - bản dịch sang tiếng Việt


Là tài liệu của tác giả Annemarie Beunen, do Quỹ SURF xuất bản tháng 12/2007. Tài liệu đề cập tới các Nguyên tắc & Giấy phép để Xuất bản – LtP (License to Publish) do JISC/SURF đề xuất nhằm mục đích chuyển các nhà xuất bản truyền thống sang xuất bản Truy cập Mở.
Tài liệu đã chi tiết hóa được các Nguyên tắc chuyển đổi & mẫu LtP đó, chúng là rất tốt cho bất kỳ tác giả và/hoặc nhà xuất bản nào muốn đi với mô hình Truy cập Mở.
Tài liệu cho thấy, thế giới đã quan tâm tới việc chuyển đổi các nhà xuất bản truyền thống sang Truy cập Mở từ những năm 2000-2001, điều cho tới nay chưa hiện diện ở Việt Nam.


Bạn có thể tự do tải về bản dịch sang tiếng Việc có 57 trang tại địa chỉ: https://www.dropbox.com/s/4skfkidq4enj7da/LtP-final-report-dec07_Vi_14112018.pdf?dl=0




Blogger: Lê Trung Nghĩa
Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , ,

Thứ Hai, 12 tháng 11, 2018

Các chỉ thị truy cập mở và giấy phép để xuất bản

Nguồn: http://daibieunhandan.vn/ONA_BDT/NewsPrint.aspx?newsId=413051

 Bài viết cho Hội thảo ‘Phát triển thư viện điện tử đáp ứng yêu cầu của CMCN4’ do Vụ Thư viện, Bộ VH-TT-DL tổ chức tại Hà Nội ngày 09/11/2018

Được đăng trong kỷ yếu của Hội thảo, các trang 81-86
------------------------------------


Tóm tắt:
Các chỉ thị truy cập mở không chỉ rất cần thiết cho giáo dục mở và dữ liệu mở, mà chúng còn là rất cần thiết để mở đường cho sự phát triển khoa học và giáo dục nói chung và tránh được xung đột lợi ích giữa các bên tham gia đóng góp cho sự phát triển đó trong kỷ nguyên số. Và để phát huy được tác dụng trong thực tế, các chỉ thị truy cập mở cần thiết đi kèm với các chỉ dẫn về ‘Giấy phép để xuất bản’ và ‘Thỏa thuận xuất bản truy cập mở’ nhằm loại bỏ các xung đột không đáng có giữa các bên tham gia, nhất là giữa các nhà nghiên cứu/những người sáng tạo và các nhà xuất bản.


A. Bối cảnh chung
Khi mà các quốc gia trong nhóm G7 gồm Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Vương quốc Anh, Mỹ và Ủy viên châu Âu về Nghiên cứu, Khoa học và Cách tân đã ra thông cáo nhấn mạnh và thống nhất phát triển Khoa học Mở[1], và dựa vào thông cáo đó Ủy ban châu Âu cũng đã đưa ra đường hướng ưu tiên thời gian tới trong nghiên cứu và cách tân của mình: (1) Truy cập Mở tới các xuất bản phẩm khoa học; và (2) Truy cập Mở tới dữ liệu nghiên cứu[2], thì điều này cho thấy truy cập mở thực sự đã và đang trở thành chủ đề nóng hiện nay trên thế giới.
B. Truy cập Mở là gì[3]
Truy cập mở tới tư liệu ngụ ý tính sẵn sàng tự do trên Internet công khai, cho phép bất kỳ người sử dụng nào để đọc, tải về, sao chép, phân phối, in, tìm kiếm, hoặc liên kết tới toàn văn các bài báo đó, đi sâu vào chúng để đánh chỉ mục, truyền chúng như là dữ liệu tới phần mềm, hoặc sử dụng chúng vì bất kỳ mục đích hợp pháp nào khác, mà không có các rào cản về tài chính, pháp lý hoặc kỹ thuật ngoại trừ những rào cản gắn liền với sự truy cập tới bản thân Internet.
Truy cập mở - OA (Open Access) ngụ ý truy cập tự do tới thông tin và sử dụng không có giới hạn các tài nguyên điện tử đối với bất kỳ ai. Bất kỳ dạng nội dung điện tử nào cũng có thể là OA, từ các văn bản và dữ liệu cho tới các phần mềm, audio, video, và đa phương tiện. Trong khi hầu hết chúng có liên quan chỉ tới các văn bản, thì số lượng ngày một gia tăng đang tích hợp văn bản với hình ảnh, dữ liệu, và mã thực thi được. OA cũng có thể áp dụng cho các nội dung phi hàn lâm, như âm nhạc, phim ảnh, và các tiểu thuyết.
Một xuất bản phẩm được coi là OA nếu:
  • nội dung của nó truy cập được vạn năng và tự do, độc giả không mất chi phí, qua Internet hoặc khác;
  • tác giả hoặc chủ sở hữu bản quyền trao cho tất cả những người sử dụng một cách không thể hủy bỏ, qua một giai đoạn thời gian không có giới hạn, quyền để sử dụng, sao chép, hoặc phân phối bài báo, với điều kiện thừa nhận ghi công thích hợp được đưa ra;
  • nó được ký gửi, tức thì, đầy đủ và ở dạng điện tử phù hợp, ít nhất vào một kho truy cập mở được thừa nhận quốc tế rộng rãi, cam kết truy cập mở.


Một bài viết gần đây với tiêu đề ‘Các chỉ thị truy cập mở rất cần cho giáo dục mở[4]’ đã nêu lên sự cần thiết phải có các chỉ thị truy cập mở ở Việt Nam. Mặc dù vậy, sẽ là không đủ nếu các chỉ thị đó không đi kèm với các hướng dẫn cụ thể cho các nhà nghiên cứu/những người sáng tạo về các cách thức để tránh xung đột với các nhà xuất bản, trong khi vẫn tuân thủ luật và các quy định về bản quyền, và trên hết, tuân thủ các yêu cầu và quy định về truy cập mở tới các xuất bản phẩm và dữ liệu nghiên cứu từ ngân sách của nhà nước. May thay, chúng ta hoàn toàn có thể học tập các kinh nghiệm đó từ thực hành truy cập mở ở châu Âu.
C. Chính sách truy cập mở và giấy phép để xuất bản
Mỗi khi nhà nghiên cứu/người sáng tạo muốn đăng bài báo/báo cáo khoa học về nghiên cứu của mình, họ làm việc với nhà xuất bản họ chọn và ký hợp đồng với nhà xuất bản đó. Theo truyền thống, nhà nghiên cứu/người sáng tạo ký hợp đồng chuyển giao toàn bộ các quyền bản quyền của bài báo cho nhà xuất bản để đổi lại việc đăng bài báo lên tạp chí của nhà xuất bản được chọn cùng với việc nhận tiền nhuận bút (nếu có) trong một lần thanh toán.
Bằng cách này, bất kỳ ai muốn đăng lại, sửa đổi bổ sung và/hoặc đăng các bản sửa đổi bổ sung của bài báo đó, đều phải xin phép nhà xuất bản để có được sự cho phép, kể cả chính tác giả của bài báo đó, nếu không, họ sẽ vi phạm bản quyền của nhà xuất bản theo luật định.
Thực tế này có ở khắp nơi trên thế giới, và ở Việt Nam cũng không là ngoại lệ.
Tuy nhiên, phong trào truy cập mở trong thời gian gần đây đã và đang đấu tranh để làm thay đổi bức tranh này của truyền thông hàn lâm theo cách trả quyền tự quyết trong xuất bản hàn lâm về lại cho cộng đồng các tác giả/các nhà nghiên cứu/người sáng tạo, để việc xuất bản hàn lâm không phụ thuộc hoàn toàn vào các nhà xuất bản và/hoặc các ban biên tập của các nhà xuất bản, trong khi vẫn tuân thủ luật và các quy định về bản quyền, và trên hết, tuân thủ các yêu cầu và quy định về truy cập mở tới các xuất bản phẩm và dữ liệu nghiên cứu được ngân sách của nhà nước cấp vốn. Bằng cách này sẽ thúc đẩy được sức sáng tạo liên tục, nhanh nhất có thể và không có giới hạn của cộng đồng hàn lâm trên toàn thế giới trên cơ sở của những sáng tạo và tri thức đã được nghiên cứu, đã được công bố, sẵn sàng để dễ dàng được phát hiện và truy cập được tự do tới tất cả mọi người.


Ví dụ điển hình ở châu Âu
Ủy ban châu Âu đã đưa ra chính sách khoa học mở, trong đó có truy cập mở tới các xuất bản phẩm và dữ liệu nghiên cứu có sử dụng ngân sách của nhà nước thông qua Ủy ban. Để tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu tuân thủ được chính sách này, các nhà nghiên cứu nhận vốn cấp từ các chương trình nghiên cứu của Ủy ban được khuyến cáo không chuyển giao toàn bộ các quyền bản quyền cho các nhà xuất bản, thay vào đó, họ sẽ ký với nhà xuất bản ‘Giấy phép để xuất bản[5]’ (License to Publish[6]) và ‘Thỏa thuận xuất bản truy cập mở[7]’ (Open Access Publishing Agreement) với các nội dung câu chữ được biên soạn sẵn để các nhà nghiên cứu có thể dễ dàng điền các thông tin vào các mẫu đó với mục đích giữ lại các quyền của họ để dễ dàng phục vụ cho việc xuất bản truy cập mở sau này đối với các tác phẩm do chính bản thân họ sáng tạo ra mà không vướng phải bất kỳ rào cản pháp lý nào từ các nhà xuất bản.


Giấy phép để xuất bản
Giấy phép để xuất bản là thỏa thuận xuất bản giữa tác giả và nhà xuất bản. Không giống như nhiều thỏa thuận xuất bản truyền thống, nó không chuyển giao bản quyền của tác giả cho nhà xuất bản. Thay vào đó, tác giả giữ lại bản quyền của mình và trao cho nhà xuất bản “chỉ mỗi giấy phép để tái tạo và truyền đạt tác phẩm hàn lâm và các quyền nhất định khác cần thiết để xuất bản”. Nó giữ lại cho tác giả bản quyền để lưu giữ bài báo của mình trong các kho truy cập mở.
Với ‘Giấy phép để xuất bản’, nhà xuất bản và tác giả sẽ có các quyền như sau:
  1. Các quyền của nhà xuất bản được tác giả trao gồm:
    1. tái tạo toàn bộ hoặc một phần bài báo, và để truyền đạt bài báo đó tới công chúng ở dạng in ấn và/hoặc số, dù có hay không có sự kết hợp với các tác phẩm của những người khác, ví dụ, làm cho sẵn sàng cho công chúng thông qua Internet hoặc bất kỳ mạng nào khác, như một phần của cơ sở dữ liệu, trên trực tuyến hoặc phi trực tuyến, để các bên thứ 3 sử dụng;
    2. dịch bài báo đó sang các ngôn ngữ khác và để truyền đạt bản dịch của bài báo đó tới công chúng;
    3. tạo ra các tùy biến thích nghi, các bản tóm tắt hoặc các trích đoạn của bài báo hoặc các tác phẩm phái sinh khác dựa vào bài báo đó và thực hành tất cả các quyền trong các tùy biến thích nghi, các bản tóm tắt, các trích đoạn và các tác phẩm phái sinh như vậy;
    4. đưa bài báo đó vào, bất kể trong bản dịch hay như sự tùy biến thích nghi hoặc bản tóm tắt, toàn bộ hoặc một phần trong cơ sở dữ liệu được số hóa và làm cho cơ sở dữ liệu này sẵn sàng cho các bên thứ 3;
    5. đưa bài báo đó vào, toàn bộ hoặc một phần, bất kể là trong bản dịch hoặc như sự tùy biến thích nghi hoặc tóm tắt, trong các đầu đọc hoặc trong bản dịch;
    6. cho các bên thứ 3 thuê hoặc mượn;
    7. tái sản xuất bài báo đó bằng phương tiện sao chụp, dù có những giới hạn theo luật.
  2. Các quyền của tác giả được giữ lại cho bản thân để:
    1. Sử dụng cho giáo dục hoặc nghiên cứu: để tái sản xuất bài báo, toàn bộ hoặc một phần, và để truyền đạt nó hoặc làm cho nó sẵn sàng cho công chúng, dù ở dạng in và/hoặc dạng số, dù là một phần của gói khóa học hay như một bản biên dịch, để sử dụng trong giáo dục hoặc nghiên cứu ở cơ sở của riêng tác giả hoặc ở các cơ sở mà tác giả có liên quan.
    2. Phổ biến: để tải bài báo lên hoặc để trao cho cơ sở của riêng tác giả (hoặc tổ chức thích hợp khác) sự ủy quyền để tải bài báo lên, ngay tức thì từ ngày xuất bản tạp chí trên đó bài báo được xuất bản (trừ phi Tác giả và Nhà xuất bản đã đồng thuận bằng văn bản về một giai đoạn cấm vận ngắn, tối đa không quá (6) tháng);
      • trong mạng đóng của cơ sở (như, hệ thống intranet); và/hoặc
      • trong các kho được tổ chức tập trung và hoặc các kho của cơ sở truy cập được một cách công khai (như kho PubMed Central và các kho Quốc tế Tập trung PubMed khác), miễn là có đường liên kết được chèn vào dẫn tới bài báo đó trên website của nhà xuất bản đó.
    3. Bảo tồn: để trao cho sở sở của riêng tác giả (hoặc tổ chức thích hợp khác) sự ủy quyền để tái sản xuất bài báo đó vì mục đích ngăn cho nó không bị hỏng, hoặc nếu bản gốc hiện đang ở định dạng lỗi thời hoặc công nghệ được yêu cầu để sử dụng bản gốc là không sẵn sàng, vì mục đích để đảm bảo rằng bài báo đó tiếp tục sẵn sàng cho các mục đích giáo dục và nghiên cứu;
    4. Sử dụng lại trong tương lai: để sử dụng lại toàn bộ hoặc một phần bài báo trong luận án, bản dịch hoặc tác phẩm khác.
    5. Sử dụng cá nhân: để trình bày bài báo ở cuộc họp hoặc hội nghị và để truyền tay các bản sao của bài báo cho các đoàn tham dự cuộc họp đó.
    6. Sử dụng của những người sử dụng đầu cuối: để trao cho những người sử dụng đầu cuối của cơ sở của riêng tác giả (hoặc tổ chức thích hợp khác) ủy quyền sao chép, sử dụng, phân phối, truyền và trình bày tác phẩm công khai và để tạo ra và phân phối các tác phẩm phái sinh.
Rõ ràng đây là các bước thực hành xuất bản hoàn toàn khác với những thực hành xuất bản theo truyền thống, khi tác giả thường chuyển giao toàn bộ các quyền bản quyền cho các nhà xuất bản. Bạn có thể tham khảo bản dịch sang tiếng Việt của tài liệu ‘Giấy phép để xuất bản’ như được nêu ở trên để có được thông tin chi tiết hơn.


Thỏa thuận xuất bản truy cập mở
‘Thỏa thuận xuất bản truy cập mở’ được Ủy ban châu Âu hướng dẫn bổ sung thêm như là ‘Phụ lục’ cho ‘Giấy phép để xuất bản’ với các điều khoản nêu rõ trong mục ‘Truy cập mở’ như sau:
(Các) tác giả giữ lại quyền để:
  1. Ký gửi bản sao điện tử máy đọc được của phiên bản được xuất bản hoặc bản thảo cuối cùng (sau khi rà soát lại ngang hàng) trong kho của cơ sở, kho tập trung và/hoặc kho dựa vào chủ đề.
  2. Cung cấp sự truy cập mở (nghĩa là, truy cập không mất tiền tới bản sao điện tử cho bất kỳ ai) qua kho này;
    1. ngay tức thì, nếu bản thân xuất bản phẩm được xuất bản ‘truy cập mở’ (nghĩa là nếu phiên bản điện tử là sẵn sàng không mất tiền cho độc giả thông qua nhà xuất bản) hoặc
    2. trong vòng 6 hoặc 12 tháng sau khi xuất bản (tùy theo lĩnh vực).
  3. Trong trường hợp có các điều khoản xung đột nhau, thì ‘Phụ lục’ này có quyền ưu tiên hơn ‘Giấy phép để xuất bản’.
  4. Tất cả các điều khoản khác của ‘Giấy phép để xuất bản’ được giữ nguyên không thay đổi.
  5. ‘Phụ lục’ này có hiệu lực vào ngày chữ ký cuối cùng được ký.


D. Thay cho lời kết
Được biết, dự thảo Luật Thư viện đã đưa vào khái niệm Truy cập mở. Đây sẽ là bước đi rất đúng trên con đường để Việt Nam tiếp cận được với CMCN4 với tri thức được rộng mở, trong đó hệ thống các thư viện là một bên tham gia quan trọng và không thể thiếu, và vì thế bước tiếp theo cũng sẽ rất cần tới các hướng dẫn cụ thể dạng như ‘Giấy phép để xuất bản’ và ‘Thỏa thuận xuất bản truy cập mở’ để các chỉ thị/chính sách truy cập mở đi vào được thực tế cuộc sống, tránh được các rào cản và/hoặc các xung đột không cần thiết giữa các bên liên quan.
Dù để có được môi trường truy cập mở như ở các nước tiên tiến, có lẽ còn rất nhiều việc phải làm đối với Việt Nam. Bên cạnh những công việc cần thiết khác, nó đòi hỏi sự thay đổi khung pháp lý hiện hành ở Việt Nam với nhiều luật liên quan tới sở hữu trí tuệ, khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, thông tin truyền thông và có thể cả những luật liên quan khác.
Tài liệu và thông tin tham khảo
[1] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2018: Thông cáo của các bộ trưởng khoa học các nước G7, Turin, 27-28/09/2017: https://www.dropbox.com/s/ywum8nfcgw7c6jz/G7%20Science%20Communiqué_Vi_25022018.pdf?dl=0, các đoạn 19 và 20.
[2] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2018: Truy cập tới và bảo tồn thông tin khoa học ở châu Âu, Ủy ban châu Âu, xuất bản tháng 05/2018: https://www.dropbox.com/s/4n5r0cj4chkgfrw/KI0417824ENN.en_Vi-04082018.pdf?dl=0
[4] Lê Trung Nghĩa, 2018: Các chỉ thị truy cập mở rất cần cho giáo dục mở: https://www.dropbox.com/s/38zl8g7hd76u879/OA_Policy_Needed_LeTrungNghia.pdf?dl=0
[5] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2017: Giấy phép để xuất bản, JISC/SURF xuất bản 2006: https://www.dropbox.com/s/020m2pu44b6i1r2/licence_to_publish-Vi-30052017.pdf?dl=0
[6] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2017: Giấy phép để xuất bản là gì?, OpenAIRE.eu, 2015: https://vnfoss.blogspot.com/2017/05/giay-phep-e-xuat-ban-la-gi.html
[7] Lê Trung Nghĩa biên dịch, 2017: Thỏa thuận xuất bản truy cập mở, OpenAIRE.eu, 2017: https://www.dropbox.com/s/01qv5ynlizy0px2/h2020-oa-guide-model-for-publishing-a_en-Vi-05072017.pdf?dl=0


Lê Trung Nghĩa
Người đăng: vào lúc Không có nhận xét nào:
Nhãn: , , , , , , , , ,
Đăng ký: Bài đăng (Atom)