Các chế độ bản quyền

Nguồn: UNESCO xuất bản năm 2015

Giới thiệu truy cập mở, các trang 54-55-56

Introductionto Open Access, pages 34-35

Xem thêm: Khoa học Mở - Open Science

Như trong hình, có 2 lựa chọn thay thế cho chế độ bản quyền - Copyright để bảo vệ các quyền của tác giả cũng như quyền tự do của những người sử dụng để sử dụng, sử dụng lại, chia sẻ, phân phối và sửa đổi tác phẩm gốc ban đầu. Copyleft và các giấy phép Creative Commons đã trở nên rất hữu dụng cho các cộng đồng tri thức có ý định đảm bảo quyền tự do của bạn để chia sẻ, sử dụng, sử dụng lại, và thay đổi.

Copyleft

Copyleft là phương pháp chung làm cho tác phẩm sáng tạo sẵn sàng tự do để sửa đổi được, và yêu cầu tất cả các phiên bản được sửa đổi và được mở rộng của tác phẩm sáng tạo đó cũng sẽ phải là tự do. Những người tin tưởng vào phong trào Copyleft có quan tâm đối với các tập đoàn được cấp vốn tốt với các chiến lược tư nhân hóa và hàng hóa hóa tất cả tri thức, tính sáng tạo, và ý nghĩa của loài người. Phong trào này đấu tranh để xây dựng lựa chọn thay thế cho chế độ hà khắc hiện hành về kiểm soát sở hữu trí tuệ.
Phong trào này giữ khẩu hiệu châm biếm của mình “Giữ lại tất cả những sai trái - All wrongs reserved”. Giấy phép Công cộng Chung GNU – GPL (GNU General Public License) của dự án GNU, được Quỹ Phần mềm Tự do – FSF (Free Software Foundation) hỗ trợ, tuân theo các nguyên tắc của Copyleft. Copyleft là đặc tính của hầu hết các giấy phép của phần mềm nguồn mở - OSS (Open Source Software).

Creative Commons - Những cái chung có tính sáng tạo

Trong khi các giấy phép Copyleft, GNU-GPL và OPL chủ yếu cung cấp cho các mục đích của phần mềm máy tính và các tài liệu kỹ thuật, thì các giấy phép Creative Commons (CC) được ưu tiên trong truyền thông hàn lâm cũng như trong truyền thông nghe - nhìn có tính sáng tạo. Creative Commons, được khởi xướng vào năm 2001 như một tổ chức phi lợi nhuận, là kết quả của các phong trào cộng đồng lớn hơn, đang ôm lấy các khái niệm về quyền tự do của việc chia sẻ, sử dụng lại và sửa đổi các nội dung hàn lâm và nghệ thuật để tái tạo lại tri thức và tối ưu hóa sử dụng. Creative Commons trong môi trường truyền thông hàn lâm trở thành những cái chung của khoa học (Science Commons) đảm bảo truy cập mở tới tư liệu nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu. Điều khoản tự do nhất là CC BY, nơi mà những người sử dụng có thể sao chép, phân phối, hiển thị, thực thi và pha trộn tác phẩm của tác giả nếu họ thừa nhận tên tác giả như được tác giả yêu cầu. Điều khoản hạn chế nhất là CC BY-NC-ND, nơi mà những người sử dụng có thể sao chép, phân phối, hiển thị, và thực thi các bản sao y hệt tác phẩm của tác giả nhưng chỉ không cho các mục đích thương mại.

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com