Cửa cuối cho FOSS vào cơ quan nhà nước đã mở

Ngày 24/12/2007, Bộ Thông tin Truyền thông đã ban hành Quyết định số 08/2007/QĐ-BTTTT, Ban hành danh mục các sản phẩm phần mềm mã nguồn mở đáp ứng được yêu cầu sử dụng trong các cơ quan, tổ chức nhà nước. Theo quyết định này, các sản phẩm là phần mềm nguồn mở được khuyến cáo sử dụng bao gồm: bộ phần mềm văn phòng OpenOffice, phần mềm thư điện tử máy trạm Mozilla Thunderbird, phần mềm trình duyệt web Mozilla Firefox và bộ gõ tiếng Việt Unikey. Tất cả những phần mềm tự do nguồn mở này đều chạy được trong môi trường hệ điều hành Microsoft Windows trên các máy tính trạm, như là bước đầu tiên trong tiến trình 2 bước thường thấy dành cho sự chuyển đổi hoàn toàn sang các PMTDNM ở phía các máy trạm.

Khi đó, trên diễn đàn của nhóm người sử dụng Linux tại Hà Nội, HanoiLUG, đã có một thành viên cũng là một giám đốc của một công ty chuyên cung cấp các dịch vụ có liên quan tới phần mềm tự do nguồn mở (PMTDNM), đã vui mừng khôn tả mà viết rằng sự kiện này sẽ tạo ra một sự chuyển đổi sang PMTDNM như vũ bão, một trạng thái lạc quan chắc không chỉ của riêng thành viên đó, mà còn là của nhiều thành viên khác không chỉ của HanoiLUG, SaigonLUG, mà có lẽ còn là của nhiều anh em trong các công ty có liên quan tới PMTDNM.

Tuy nhiên, một thành viên khác của HanoiLUG, người có kinh nghiệm nhiều năm làm việc trong các dự án khu vực nhà nước, đã trả lời cho bài viết đó, khẳng định rằng điều đó sẽ không xảy ra, cho dù có giả thiết là mọi cơ quan, đơn vị trong khu vực nhà nước có sẵn sàng để chuyển đổi đi chăng nữa, vì còn thiếu một miếng ghép nhỏ nhưng lại là siêu quan trọng trong những việc như thế này, đó là một văn bản qui định các định mức cụ thể cho từng công việc chuyển đổi có liên quan tới PMTDNM được nêu trong quyết định ở trên.

Và điều đó đã trở thành sự thực được chứng minh bằng thực tế. Sự chuyển đổi “như vũ bão”, thậm chí có là “như rùa bò” sang các PMTDNM theo quyết định 08/2007/QĐ-BTTTT cũng đã không xảy ra trong suốt những năm 2008, 2009 và có lẽ là cho tới tận bây giờ, tháng 10/2010, cho dù trong thời gian đó, cũng đã có những chỉ thị, thông tư, quyết định có liên quan tới PMTDNM cả ở cấp bộ lẫn cấp chính phủ đã được ban hành, như:

1. Chỉ thị số 07/2008/CT-BTTTT ngày 30/12/2008 của Bộ Thông tin Truyền thông về Đẩy mạnh sử dụng phần mềm mã nguồn mở trong hoạt động của cơ quan, tổ chức nhà nước, mà nội dung của chỉ thị đã nêu: Triển khai cài đặt và tổ chức tập huấn, hướng dẫn sử dụng các phần mềm (như phần mềm văn phòng OpenOffice, phần mềm thư điện tử trên máy trạm Mozilla ThunderBird, trình duyệt web Mozilla FireFox và phần mềm bộ gõ tiếng Việt Unikey) cho cán bộ, nhân viên trong cơ quan, đơn vị:

   1. Chậm nhất đến ngày 30/6/2009, đảm bảo 100% máy trạm của đơn vị chuyên trách về CNTT và Sở TT&TT được cài đặt, 100% cán bộ, nhân viên được tập huấn, hướng dẫn sử dụng, trong đó tối thiểu 50% cán bộ, nhân viên có thể sử dụng thành thạo trong công việc và có khả năng hướng dẫn trợ giúp các cơ quan, đơn vị khác thuộc Bộ, ngành, tỉnh, thành phố.

   2. Chậm nhất đến ngày 31/12/2009, đảm bảo 70% máy trạm trong các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ, ngành, tỉnh, thành phố được cài đặt, 70% cán bộ, nhân viên được tập huân, hướng dẫn sử dụng, trong đó tối thiểu 40% cán bộ, nhân viên sử dụng các phần mềm nêu trên trong công việc.

   3. Có kế hoạch để từng bước nâng dần số văn bản, tài liệu, thông tin trao đổi trong các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ, ngành, tỉnh, thành phố được soạn thảo, xử lý bằng các phần mềm nêu trên; đảm bảo đến ngày 31/12/2010 hầu hết cán bộ, nhân viên trong các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ, ngành, tỉnh, thành phố sử dụng các phần mềm nêu trên trong công việc.

2. Quyết định của Thủ tướng chính phủ số 50/2009/QĐ-TTg ngày 03/04/2009 Ban hành “Quy chế quản lý Chương trình phát triển công nghiệp phần mềm và Chương trình phát triển công nghiệp nội dung số Việt Nam” với một số nội dung về Thúc đẩy phát triển phần mềm mã nguồn mở.

3. Thông tư số 41/2009/TT-BTTTT ngày 30/12/2009 của Bộ Thông tin Truyền Thông ban hành danh mục các sản phẩm phần mềm mã nguồn mở đáp ứng được yêu cầu sử dụng trong các cơ quan, tổ chức nhà nước. Theo đó, ngoài các sản phẩm PMTDNM như trong Quyết định số 08/2007/QĐ-BTTTT được nêu ở trên, có sự bổ sung thêm một số PMTDNM ở phía máy chủ và hệ điều hành tự do nguồn mở GNU/Linux Ubuntu cho các máy tính trạm.

Được biết, cũng trong quãng thời gian đó, một số cơ quan nhà nước tại một số các tỉnh, thành phố có mong muốn chuyển đổi sang sử dụng các PMTDNM theo tinh thần của những văn bản chỉ đạo nêu ở trên nhưng cũng đã không thể thực hiện được, cũng vì lý do thiếu văn bản hướng dẫn chi tiết định mức cụ thể cho các công việc trong việc chuyển đổi, cho dù đã có một số đơn vị mạnh dạn tiến hành một số phần công việc bằng tiền ứng trước của mình với mong đợi khi thông tư hướng dẫn ra đời thì sẽ có nguồn kinh phí bù vào phần chi trước đó, cuối cùng cũng đành phải bỏ dở.

Kinh nghiệm chuyển đổi sang các PMTDNM của nhiều nước trên thế giới cũng đã chỉ ra rằng, việc chuyển đổi khó có thể thành công nếu không có đủ quyết tâm chính trị và sự tham gia trực tiếp từ những lãnh đạo cao nhất của đơn vị trong quá trình chuyển đổi cũng như sự đầu tư về mọi mặt, trong đó có vấn đề kinh phí, thậm chí vào giai đoạn ban đầu của quá trình chuyển đổi có thể số kinh phí bỏ ra còn lớn hơn cả kinh phí để nâng cấp lên các phiên bản tiếp theo của các phần mềm sở hữu độc quyền. Nhưng sự khác biệt ở đây là nếu sự chuyển đổi thành công, thì nó thường chỉ xảy ra một lần duy nhất và sẽ có chi phí tổng sở hữu (tính tới cả kinh phí để thoát ra khỏi hệ thống sở hữu độc quyền hiện hành) luôn nhỏ hơn so với việc nâng cấp lên các phiên bản tiếp sau đối với các phần mềm sở hữu độc quyền nếu tính trong một giai đoạn thời gian đủ dài, ví dụ như từ 5-10 năm, mà đổi lại thì những cái được sau khi chuyển đổi sang các hệ thống PMTDNM sẽ là nhiều hơn nhiều về các khía cạnh khác.

Có câu thành ngữ: “Chậm còn hơn là không bao giờ”. Sự ra đời của Thông tư liên tịch số 142/2010/TTLT-BTC-BTTTT ngày 22/09/2010 Hướng dẫn việc quản lý và sử dụng kinh phí chi phát triển công nghiệp công nghệ thông tin, trong đó có những hướng dẫn chi tiết bằng những định mức cụ thể cho các hoạt động có liên quan tới PMTDNM thực sự là ứng với câu thành ngữ đó. Chắc chắn, nó sẽ giúp đắc lực cho việc chuyển đổi, đặc biệt là ở phía các máy trạm sang các PMTDNM của các cơ quan trong khu vực nhà nước trong thời gian tới. Hy vọng là trong thời gian còn lại của năm 2010 nó sẽ giúp thực hiện được một phần nào đó trong những mục tiêu được đề ra theo tinh thần của Chỉ thị 07/2008/CT-BTTTT mà thời hạn chót để chuyển đổi theo nội dung chỉ thị, là vào ngày 31/12/2010.

Miếng ghép cuối cùng của trò chơi đố chữ đã có sau gần 3 năm ròng chờ đợi!

Trần Lê

Bài được đăng trên tạp chí Tin học và Đời sống số tháng 10/2010, trang 12-13