Thứ Năm, 13 tháng 9, 2012

TÌM KIẾM VÀ SỬ DỤNG CÁC NGUỒN TƯ LIỆU MỞ CÓ SẴN


-->
Bạn luôn có khả năng tìm kiếm, khai thác và sử dụng vô số các tư liệu, bất kể chúng là ở dạng văn bản, hình ảnh, âm thanh hay đa phương tiện, theo một cách thức mở và hoàn toàn tuân thủ luật sở hữu trí tuệ, bằng việc sử dụng các kho tư liệu mở khổng lồ sẵn có trên thế giới với các tư liệu được cấp giấy phép mở Creative Commons (CC).
Có nhiều cách thức tìm kiếm khác nhau, bằng các máy tìm kiếm khác nhau. Bài viết này đề cập tới cách tìm kiếm phổ biến nhất các tư liệu mở mang giấy phép CC trên cổng tìm kiếm CC.
A. Qui trình 4 bước để tìm kiếm các tư liệu mở mang giấy phép CC trên cổng tìm kiếm CC
Bước 1: Khởi tạo tìm kiếm CC
Hãy vào site của Creative Commons tại địa chỉ http://creativecommons.org/ rồi nhấn vào núm “Find CC licensed works” (Tìm kiếm các tác phẩm có giấy phép CC) để tới được trang tìm kiếm trên site Creative Commons tại địa chỉ: http://search.creativecommons.org/. Để nhanh chóng, từ lần sau, bạn có thể tới thẳng địa chỉ của trang tìm kiếm này. Trang tìm kiếm trông giống hình sau:
Bước 2: Chọn đúng giấy phép cho những gì bạn muốn
Chúng ta đều đã biết rằng có 6 loại giấy phép CC khác nhau, trong đó có những loại giấy phép không được phép sử dụng cho các mục đích thương mại hoặc không được phép sửa đổi, tùy biến đối với các tác phẩm (tư liệu) gốc ban đầu. Chính vì vậy, trong bước này, chúng ta cần lựa chọn đúng giấy phép theo đúng mục đích mà chúng ta muốn khi sử dụng tư liệu.
Để lọc tư liệu dựa vào dạng sử dụng bạn muốn có, ta sẽ sử dụng 2 ô chọn hình ô vuông ở ngay bên dưới của trường tìm kiếm trong trang tìm kiếm của CC, nơi có dòng chữ “Tôi muốn thứ gì đó mà tôi có thể” (I want something that I can...). Điều này sẽ cho bạn 2 lựa chọn 'sử dụng cho các mục đích thương mại' (use for commercial purposes) và 'sửa, thích nghi hoặc xây dựng trên nó' (modify, adapt or build upon). Hãy chọn lựa chọn phù hợp cho việc sử dụng của bạn. Bạn có thể chọn 1 ô, 2 ô hoặc không chọn ô nào cả.
Ví dụ, nếu bạn chọn 'sử dụng cho các mục đích thương mại', thì máy tìm kiếm sẽ loại trừ các nội dung theo một giấy phép cấm sử dụng thương mại (nghĩa là điều đó bao gồm điều khoản phi thương mại Non – commercial). Tương tự, việc chọn 'sửa đổi, thích nghi, hoặc xây dựng trên nó' sẽ loại trừ các kết quả mà bạn không thể thay đổi (như theo một giấy phép Không có Tác phẩm Phái sinh - No Derivative Works).
Nếu bạn chọn cả 2 lựa chọn, thì chỉ những kết quả theo các giấy phép CC rộng rãi nhất, Ghi công (Attribution) và Ghi công - Chia sẻ Như nhau (Attribution - Share Alike), sẽ được tìm ra, nếu có. Nếu bạn không chọn hộp nào thì bạn sẽ có được tư liệu theo tất cả các giấy phép CC.
Bảng bên dưới chỉ cách mỗi lựa chọn sẽ lọc tư liệu theo giấy phép.

Các lựa chọn lọc tư liệu
Không chọn gì cả
Sử dụng cho các mục đích thương mại
Tác phẩm mà tôi có thể sửa, thích nghi hoặc xây dựng trên nó
Cả 2
Các kết quả theo giấy phép
BY
BY-NC
-
-
BY-ND
-
-
BY-SA


Bước 3: Chọn đúng dạng tài liệu
Tiếp sau bạn cần chọn dạng nội dung mà bạn muốn tìm kiếm. Cổng Tìm kiếm Creative Commons trao cho bạn sự truy cập tới một số máy tìm kiếm khác nhau, chúng cho phép bạn tìm kiếm các dạng tư liệu khác nhau. Mỗi máy tìm kiếm có các thẻ (tab) của riêng mình trên trang của máy tìm kiếm CC như Europeana, Flickr, Fotopedia, Google, Google Images, Jamendo, Open Clipart Library, SpinXpress, Wikimedia Commons và Youtube.
Nếu bạn muốn tìm nội dung của tất cả các dạng thì bạn có thể sử dụng các thẻ tìm kiếm chung trên Web của Google. Hoặc bạn có thể giới hạn tìm kiếm của bạn chỉ trong các site chỉ cung cấp một dạng nội dung. Bảng bên dưới đưa ra một tóm tắt dạng nội dung mỗi thẻ tab ở trên cung cấp.
Thẻ tìm kiếm
Europeana
Flickr
Fotopedia
Google
Google Images
Jamendo
Open Clipart Library
SpinXpress
Wikimedia Commons
Youtube
Đa phương tiện
Ảnh
Ảnh
Web
Ảnh
Âm nhạc
Ảnh
Đa phương tiện
Đa phương tiện
Video


Bước 4: Thực hiện tìm kiếm
Hãy gõ các từ khóa cần tìm kiếm vào trường tìm kiếm, nơi có dòng chữ mờ “Enter your search query” (Hãy gõ vào yêu cầu tìm kiếm của bạn) rồi nháy chuột vào thẻ tìm kiếm (tương ứng với các máy tìm kiếm được nêu ở bảng trên) để tìm kiếm tư liệu mang giấy phép CC mà bạn muốn có.


B. Ví dụ
Bạn đang quản lý một dự án của lớp về các hệ thống sông ngòi. Các học sinh được yêu cầu tạo ra một video về một hệ thống sông ngòi theo họ chọn. Để hỗ trợ các học sinh thực hiện nhiệm vụ này, bạn đang chuẩn bị một bài giảng và muốn đưa vào các ảnh ví dụ cho để các học sinh sử dụng.
Bạn muốn tiến hành tìm kiếm các ảnh được cấp phép CC để đưa vào trong bài giảng. Để làm điều này, bạn cần phải:
Bước 1
Đi tới Cổng Tìm kiếm Creative Commons tại http://search.creativecommons.org/
Bước 2
Vì dự án được thiết kế để sử dụng cho lớp học, sẽ không cần loại trừ các nội dung phi thương mại. Tuy nhiên, có khả năng là các học sinh sẽ muốn tùy biến các ảnh đó nên bạn cần giới hạn tìm kiếm chỉ với các tác phẩm có thể được tùy biến hoặc sửa đổi. Bạn chọn ô: 'sửa, thích nghi hoặc xây dựng trên nó' (modify, adapt or build upon).
Bước 3
Gõ từ 'các con sông' (rivers) vào trường tìm kiếm của Cổng Tìm kiếm CC.
Bước 4
Chọn thẻ 'Flickr' để tìm chỉ các ảnh về các con sông có các giấy phép CC như bạn muốn.


Việc tìm kiếm của bạn sẽ cho kết quả là một số ảnh chính xác là dạng ảnh bạn đang tìm. Bạn chèn chúng vào bài giảng, cùng với các chi tiết ghi công phù hợp. Để có thông tin về cách ghi công cho tư liệu CC, hãy xem bài: “Ghi công” khi sử dụng tư liệu có các giấy phép Creative Commons, đăng trên tạp chí Tin học và Đời sống số tháng 08/2012. Để hiểu rõ hơn về các giấy phép CC, hãy xem bài: “Các giấy phép Creative Commons cho các tư liệu mở”, đăng trên tạp chí Tin học và Đời sống số tháng 07/2012.
Phần A và B của bài viết này là một phái sinh của tài liệu “Làm thế nào để tìm kiếm các tư liệu bằng việc sử dụng Cổng tìm kiếm Creative Commons dành cho giáo viên và học sinh” (How to find Creative Commons materials using the Creative Commons Search Portal for Teachers and Students) của Trung tâm Xuất sắc ARC vì các nền Công nghiệp Sáng tạo và Đổi mới, Đơn vị Bản quyền Quốc gia và Creative Commons Úc. Tài liệu gốc ở địa chỉ:
Bản sao giấy phép tài liệu này có tại: http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/au


C. Một số nguồn tư liệu mở có sẵn
Có vô số các nguồn tư liệu mở có sẵn trên thế giới. Dưới đây chỉ liệt kê một vài trong số đó:
Tên gọi
Mô tả
URL
Wiki Commons
Hơn 13 triệu tệp hình ảnh, âm thanh, đa phương tiện. Có đường dẫn tới nhiều dự án khác như: Meta-Wiki, Wikibooks, Wikispecies, Wikisource, Wiktionary, Wikiversity, ...
Tài nguyên giáo dục mở
Gần 40.000 tài nguyên các khóa học từ phổ thông 12 lớp tới cao đẳng, có giấy phép mở, sử dụng tự do.
Thư viện mở
Hơn 1 triệu đầu sách các loại.
Sách giáo khoa mở
Nơi đăng ký và tập hợp các đường dẫn tới các dự án, các kho sách giáo khoa mở.
Máy tìm kiếm các tạp chí mở
Cổng truy cập các tạp chí điện tử mở của Đại học Mở Krishna Kanta Handiqui. Điểm khởi đầu để tìm kiếm vô số các tạp chí mở khác trên thế giới.
D. Gợi mở cho việc xây dựng các tư liệu mở tiếng Việt
Với những nội dung và chỉ dẫn tìm kiếm trong bài này, chúng ta có khả năng tìm kiếm và sử dụng các kho tư liệu mở khổng lồ trên thế giới cho các nhu cầu của chúng ta.
Tuy nhiên, một mặt, trong thế giới của nguồn mở, chúng ta không nên và có lẽ là không thể cứ mãi chăm chăm vào việc sử dụng những tác phẩm và thành quả lao động sẵn có mà những người khác đã làm ra sẵn cho chúng ta sử dụng, mà chúng ta cần phải và có bổn phận đóng góp trở ngược lại cho cộng đồng nguồn mở đó. Mặt khác, hầu như tất cả các kho tư liệu mở khổng lồ đang tồn tại sẵn đó, đều là các kho tư liệu bằng tiếng nước ngoài, không có hoặc hầu như không có bằng tiếng Việt.
Trong kỷ nguyên tri thức như hiện nay, các kho tri thức mở tiếng Việt là điều tiên quyết không thể thiếu mà trách nhiệm để xây dựng nó đặt lên vai của mọi người dân Việt Nam, đặc biệt là những người làm việc trong khu vực giáo dục. Hy vọng từ bài sau, Tin học và Đời sống sẽ giới thiệu với các bạn đọc một chủ đề mới với mục đích nhằm xây dựng các tư liệu giáo dục mở tiếng Việt cho mọi người dân Việt Nam.
Trần Lê
Bài đăng trên tạp chí Tin học & Đời sống, số tháng 09/2012, trang 64-65

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Lưu ý: Chỉ thành viên của blog này mới được đăng nhận xét.