Bài
viết cho Hội thảo ‘Tái cấu trúc hệ thống giáo dục
đại học và giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam cho các
thập niên đầu của thế kỷ XXI’ do Hiệp hội các trường đại học và cao đẳng Việt Nam tổ chức ngày 12/06/2019 tại Hà Nội.
Bài
đăng trong Kỷ yếu Hội thảo, Tập 2, các trang 430-436;
ISBN:
978-604-80-3965-3
-----------------------------------------------------------------------------------
 |
| Hình: Các học viên khóa tập huấn về tài nguyên giáo dục mở do NALA tổ chức, tháng 8/2018 |
Tài
nguyên giáo dục mở là nền tảng của Giáo dục Mở. Với
mục đích để tạo ra các tài nguyên giáo dục mở dưới
dạng các video sạch hoàn toàn về bản quyền, từ cuối
năm 2017, các lớp giới thiệu và/hoặc các khóa huấn
luyện theo sáng kiến ‘Tạo video truy cập mở[1]’ đã
được tổ chức triển khai, giai đoạn đầu chủ yếu
dành cho các cán bộ thư viện và các giảng viên công
nghệ thông tin - truyền thông (CNTT-TT) ở một số trường
đại học. Kinh nghiệm triển khai sáng kiến đó trong thời
gian qua gợi ý cách thức có thể giúp nhân rộng được
tốt hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn trong việc đưa sáng
kiến đó vào thực tế cuộc sống.
A.
Đối tượng của sáng kiến
Lý
tưởng mà nói, đối tượng của sáng kiến là tất cả
các giảng viên, sinh viên và các nhà nghiên cứu ở tất
cả các bộ môn trong tất cả các cơ sở giáo dục ở
mọi cấp. Tuy nhiên, khi bản thân khái niệm tài nguyên
giáo dục mở còn rất mới ở Việt Nam, thì việc chọn
ra được các đối tượng ở giai đoạn đầu là quan
trọng, sao cho vừa có thể nâng cao được nhận thức,
vừa có thể huấn luyện triển khai thực hành trong thực
tế một cách có hiệu quả nhất với nỗ lực và chi phí
thấp nhất, vừa có tiềm năng để nhân rộng sang các
lớp huấn luyện tiếp sau với số lượng những người
tham gia khóa huấn luyện lớn nhất có thể.
Trong
thực tế triển khai các lớp huấn luyện khai thác tài
nguyên giáo dục mở giai đoạn đầu, hai đối tượng
được quan tâm nhất ở từng cơ sở là:
-
các cán bộ thư viện, vì họ, theo chức năng nhiệm vụ được giao, là những người có tiềm năng lớn nhất để tìm kiếm và mở ra thêm nhiều kho tài nguyên giáo dục mở hiện đang có trên Internet cho các khách hàng của họ - các giảng viên, sinh viên và các nhà nghiên cứu ở từng cơ sở giáo dục của họ.
-
các giảng viên CNTT-TT, vì họ có năng lực lớn nhất trong trợ giúp cài đặt và thiết lập cấu hình cho các thiết bị cũng như lĩnh hội nhanh nhất nội dung của khóa huấn luyện, vì thế có tiềm năng giúp nhân rộng nhanh nhất kết quả của khóa huấn luyện theo phương thức huấn luyện huấn luyện viên, đặc biệt khi các công cụ được sử dụng trong khóa huấn luyện đều là các công cụ CNTT-TT, các phần mềm ứng dụng là các phần mềm nguồn mở mà hầu hết những người tham gia khóa học chưa từng được làm quen.
B.
Phương thức triển khai
Để
có khả năng nhân rộng tốt nhất có thể các khóa huấn
luyện, không khó để nhận ra phương thức triển khai ở
đây, như được nhắc tới ở đoạn trên, là phương
thức huấn luyện huấn luyện viên, gợi ý theo cách thức
nhân đôi số lượng học viên qua từng đợt.
Qua
thực tế triển khai, để có hiệu quả lớn nhất với
chi phí nhỏ nhất - cả về thời gian, nỗ lực và tiền
bạc, với khóa huấn luyện chỉ có một giảng viên và
không có các trợ giảng ở giai đoạn đầu hiện nay, với
các lớp tập huấn đợt đầu tiên ở một cơ sở, thì
lớp tập huấn không nên có nhiều hơn 10 người. Lý do
là giảng viên rất khó có khả năng giải thích theo kiểu
cầm tay chỉ việc một khi có vài học viên trong lớp
chưa/không theo kịp tiến độ của bài giảng mà không
làm ‘cháy’ giáo án về mặt thời gian, gây ảnh hưởng
tới những học viên còn lại.
Bằng
cách này, ở đợt huấn luyện thứ hai ở một cơ sở,
số lượng học viên trong khóa huấn luyện có thể gấp
đôi, nghĩa là khoảng 20 người, với điều kiện có tối
thiểu 4-5 trợ giảng là những người đã trải qua lớp
huấn luyện đầu tiên ở cùng cơ sở cùng tham gia. Khi
này, nhiệm vụ của các trợ giảng là giải thích và cầm
tay chỉ việc cho các học viên trong lớp không theo kịp
tiến độ của bài giảng (nếu có). Với lớp huấn luyện
thứ hai trở đi ở một cơ sở, các học viên có thể là
các giảng viên bất kỳ bộ môn nào có quan tâm, không
nhất thiết phải là các cán bộ thư viện hay các giảng
viên CNTT-TT nữa.
Bằng
cách này, khả năng nhân đôi số lượng các học viên
qua từng đợt sẽ có tính khả thi cao, khi số lượng các
trợ giảng gia tăng tương xứng, với tỷ lệ mong muốn
là 1 trợ giảng cho 4-5 học viên.
C.
Các hình thức triển khai
Nên
có ít nhất 2 đợt tập huấn dài 1 ngày ở mỗi cơ sở
Hiện
hành, hình thức triển khai là mở lớp tập huấn khai
thác tài nguyên giáo dục mở dài 1 ngày, chủ yếu tập
trung vào các nội dung quan trọng không thể thiếu[2] khi
thực hành với tài nguyên giáo dục mở như: (1) cấp phép
mở bằng việc sử dụng các công cụ chọn và/hoặc sinh
giấy phép Creative Commons; (2) tìm kiếm và sử dụng với
các dạng nội dung khác nhau: hình ảnh, âm thanh, video, văn
bản, dữ liệu; (3) tùy biến, sửa đổi, pha trộn dựa
vào các nội dung được cấp phép mở sẵn có và/hoặc
tạo lập các nội dung mới bằng các công cụ phần mềm
nguồn mở; (4) giới thiệu bản địa hóa nội dung được
cấp phép mở từ tiếng Anh sang tiếng Việt bằng việc
sử dụng các trang ngôn ngữ tương ứng trong hệ thống
các trang web của wikiHow.
Thực
tế triển khai cho thấy, thời lượng 1 ngày là rất sát
để triển khai tất cả các nội dung được nêu ở trên,
điều này cũng lý giải vì sao số lượng học viên từng
lớp huấn luyện đợt 1 không nên nhiều hơn 10 người
khi không có các trợ giảng.
Lý
tưởng, ở một cơ sở nên tổ chức ít nhất 2 đợt tập
huấn để đảm bảo có được số lượng cần thiết
các trợ giảng cho đợt tập huấn thứ 2 với số lượng
học viên có thể gấp đôi so với đợt tập huấn lần
đầu như được nêu ở phần trên và chính các trợ
giảng đó ít nhất cũng là những hạt giống, những
người thực sự làm được các bài thực hành của khóa
huấn luyện ở một cơ sở.
Nâng
cao nhận thức và/hoặc trình diễn demo
Đối
với các cơ sở chưa
có điều kiện và/hoặc
chưa có ý định
tổ
chức (các)
lớp tập huấn nhưng có nhu cầu tìm hiểu và/hoặc
khai
thác tài nguyên giáo dục mở,
có
thể tổ chức các buổi tọa đàm nâng cao nhận thức
và/hoặc trình diễn demo cho những người có quan tâm. Để
tổ chức các lớp tập huấn, bạn cần phòng máy để
triển khai cùng với số lượng người hạn chế như được
nêu ở trên; nhưng để tổ chức các cuộc tọa đàm nâng
cao nhận thức và/hoặc trình diễn demo, bạn không cần
phòng máy, và số lượng người tham dự là không có bất
kỳ hạn chế nào, dù vẫn cần tới các tiện ích phổ
biến thịnh hành hiện nay cho một hội trường như kết
nối Internet,
máy/màn
chiếu và hệ thống loa/micro.
Trong
thực tế, thường thì những cuộc tọa đàm như thế này
là bước khởi đầu cho việc tổ chức (các) lớp tập
huấn như được nêu ở trên.
Các
cách thức huấn luyện khác
Khi
việc khai thác các tài nguyên giáo dục mở trở nên thịnh
hành hơn, chắc chắn sẽ có những cách thức tổ chức
huấn luyện khác được mở ra bên cạnh cách thức huấn
luyện huấn luyện viên ở dạng mặt đối mặt như hiện
nay. Ví dụ đơn giản nhất, như là kết quả của khóa
huấn luyện này, bạn có thể tạo ra các video với các
nội dung huấn luyện khai thác tài nguyên giáo dục mở
khác nhau cho bất kỳ ai có nhu cầu, để họ có khả năng
tham gia các khóa huấn luyện như vậy bất cứ lúc nào,
bất kỳ ở đâu, miễn là họ có kết nối Internet. Các
cơ sở cũng có thể kết hợp các cách thức huấn luyện
khác nhau, cả mặt đối mặt cũng như trên trực tuyến,
tùy vào hoàn cảnh cụ thể của mình.
D.
Hiệu quả triển khai cho tới nay và triển vọng trong thời
gian tới
Số
lượng các cơ sở đưa vào triển khai thực tế sau tập
huấn là rất ít vì nhiều lý do, dù việc chứng minh
khái niệm được khẳng định, đặc biệt khi tất cả
các phần mềm trong khóa tập huấn đều là các phần mềm
nguồn mở - tuân thủ các yêu cầu của truy cập mở là
không có các rào cản về tài chính, pháp lý và kỹ thuật
khi truy cập tới các tài nguyên giáo dục mở (bao gồm cả
phần mềm).
Sang
năm 2019, số lượng các đơn vị có nhu cầu gia tăng và
chủ động hơn trong việc đề xuất mở các khóa tập
huấn, ít nhất là cho tới thời điểm viết bài này.
Việc
triển khai các lớp huấn luyện khai thác tài nguyên giáo
dục mở cho các cơ sở giáo dục có nhu cầu có thể sẽ
là tốt hơn nhiều ở phạm vi cả nước hoặc ít nhất ở
các trung tâm vùng như Hà Nội, Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,
Thái Nguyên, Cần Thơ và Huế. Để làm được điều này,
tối thiểu cần ít nhất một cơ sở giáo dục tiên phong
ở các địa phương đó có phòng máy sẵn sàng với các
máy tính cấu hình đủ mạnh được cài đặt sẵn các
phần mềm cần thiết cho khóa học cùng với các tiện
ích rất thịnh hành khác hiện nay như kết nối Internet,
máy chiếu và hệ thống âm thanh và sẵn sàng để triển
khai các khóa huấn luyện không chỉ cho cơ sở của mình,
mà còn cho các cơ sở khác trong vùng và lân cận.
Trong
tương lai, chính các cơ sở tiên phong ở các trung tâm
vùng đó có tiềm năng nhất để mở ra dịch vụ huấn
luyện huấn luyện viên và xa hơn, tới những người sử
dụng đầu cuối là các giảng viên và các nhà nghiên cứu
các bộ môn khác nhau, và nhất là các sinh viên để khai
thác hiệu quả vô số các tài nguyên giáo dục mở; quan
trọng hơn, họ có khả năng cùng nhau sáng tạo các
tài nguyên giáo dục mở mới bằng tiếng Việt dựa vào
các tài nguyên giáo dục mở có sẵn đó, điều hầu như
chưa tồn tại hiện nay ở bất kỳ cơ sở giáo dục nào.
E.
Kết luận: Muốn đi xa, hãy đi cùng nhau!
Ngày
16/05/2018, hội thảo đầu tiên về Giáo dục Mở đã được
Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam
(AVU&C) tổ chức ở Hà Nội. Trong bài ‘Tổng hợp kết
quả hội thảo về hệ thống giáo dục mở’ đăng trên
website của AVU&C[3], các báo cáo tham luận hội thảo
đã đề cập tới 6 nhóm vấn đề: (1) Khái niệm về
giáo dục mở; (2) Tư tưởng Hồ Chí Minh về nền giáo
dục mở; (3) Tài nguyên giáo dục mở; (4) Hệ thống giáo
dục mở; (5) Giáo dục mở và việc xây dựng xã hội học
tập; (6) Những vấn đề khác có liên quan.
Hội
thảo đã cho thấy, để tiếp cận và dần vươn tới
được giáo dục mở, Việt Nam còn đang ở điểm khởi
đầu và rất nhiều điều phải làm ở phía trước. Một
trong những điều đó, chính là khai thác kho khổng lồ
của thế giới các tài nguyên giáo dục mở, nền tảng
của giáo dục mở, vì sự phát triển của Việt Nam nói
chung, giáo dục Việt Nam nói riêng, phù hợp với xu thế
giáo dục mở của thế giới.
Để
khai thác hiệu quả kho khổng lồ của thế giới các tài
nguyên giáo dục mở đó, rất cần tới sự hợp tác của
nhiều bên liên quan, mà trong giai đoạn đầu, như được
nêu ở phần trên, hai đối tượng được quan tâm nhất
là các cán bộ thư viện và các giảng viên CNTT-TT. Điều
này đã dẫn tới ý tưởng về việc tổ chức hội thảo
thường niên về giáo dục mở, bắt đầu từ năm 2019
này, với sự vào cuộc của 3 tổ chức nghề nghiệp lớn
có liên quan là: (1) Hiệp hội các trường đại học và
cao đẳng Việt Nam (AVU&C); (2) Hội Thư viện Việt Nam
(VLA); và (3) Hội Tin học Việt Nam (VAIP).
Chắc
chắn, với sự vào cuộc của cả 3 tổ chức nghề nghiệp
lớn này, các hoạt động về giáo dục mở và tài nguyên
giáo dục mở ở Việt Nam sẽ được thúc đẩy nhanh hơn
và khả năng đi xa hơn trong thời gian tới, và hy vọng sẽ
bắt kịp với các hoạt động trong chương trình nghị sự
của UNESCO cho năm 2019 và trong thời gian tới ở mức độ
phạm vi toàn thế giới về giáo dục mở nói chung, tài
nguyên giáo dục mở nói riêng[4]. Chắc chắn, tốc độ
và mức độ phạm vi các khóa tập huấn và các hoạt
động liên quan tới tài nguyên giáo dục mở trong thực
tế sẽ rất khác.
F.
Phụ lục
G.
Các tham chiếu
[1]
Lê Trung Nghĩa, 2018:
Sáng kiến: Tạo
video truy cập mở - bước khởi đầu thực tế cho các
thư viện, các cơ sở đại học và cao đẳng ứng dụng
và phát triển các tài nguyên truy cập mở và được cấp
phép mở:
https://vnfoss.blogspot.com/2017/12/sang-kien-tao-video-truy-cap-mo-buoc.html
[2]
Lê Trung Nghĩa, 2018:
Tập huấn: Khai
thác tài nguyên giáo dục mở (OER):
https://www.dropbox.com/s/lc5zwylczclynvr/OER_Exploit_Training_Course.pdf?dl=0
[3]
Trang của
Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam:
Tổng hợp kết quả hội thảo về hệ thống giáo dục
mở: http://avnuc.vn/tong-hop-ket-qua-hoi-thao-ve-thong-giao-duc-mo/
[4]
Lê Trung Nghĩa, 2019:
OER - Các cột mốc
quan trọng của giáo dục mở và tài nguyên giáo dục mở
trong chương trình nghị sự quốc tế.
Tạp chí Tia Sáng Online, 27/02/2019:
http://tiasang.com.vn/-doi-moi-sang-tao/OER-Cac-cot-moc-quan-trong-cua-giao-duc-mo-va-tai-nguyen-giao-duc-mo-trong-chuong-trinh-nghi-su-quoc-te-15217
[13]
Xem:
https://vnfoss.blogspot.com/2017/09/tap-huan-cac-tai-nguyen-giao-duc-uoc.html
và
https://vnfoss.blogspot.com/2017/09/tap-huan-cac-tai-nguyen-uoc-cap-phep-mo.html
Lê
Trung Nghĩa
PS:
Tự do tải về bài viết ở dạng tệp PDF tại địa chỉ:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Lưu ý: Chỉ thành viên của blog này mới được đăng nhận xét.