Mục tiêu “mở”, thực thi “đóng”

Nhìn vào thông tin báo chí sau hội thảo “Thúc đẩy ứng dụng và phát triển phần mềm mã nguồn mở” do Bộ Thông tin và Truyền thông (TT-TT) phối hợp cùng UBND TPHCM tổ chức ngày 22/09/2011 có thể dễ dàng nhận ra việc ứng dụng và phát triển phần mềm tự do nguồn mở (PMTDNM) ở Việt Nam, nhất là trong khu vực các cơ quan nhà nước chưa được như mong đợi.

Được khơi mào từ cuộc hội thảo chưa “tới bến” này, sau đó, trên diễn đàn thư của những người sử dụng Linux tại Hà Nội (HanoiLUG) đã có cuộc thảo luận về các vấn đề xung quanh việc ứng dụng PMTDNM tại Việt Nam. Và xuất hiện các nghịch lý:

1. Các đề án liên quan đến việc triển khai các phần mềm nguồn đóng được duyệt khi đã có chỉ thị về việc sử dụng PMTDNM ở trong các cơ quan và tổ chức nhà nước.
   Trên thực tế nhiều cơ quan, sở ban ngành đều đã và đang triển khai các hệ thống quản lý văn bản điện tử hầu hết chạy trên nền Windows (nếu như không muốn nói là 100%) và chỉ có thể sử dụng được các hệ thống này khi sử dụng trình duyệt IE gây khó khăn cho việc chuyển sang sử dụng PMTDNM và thay đổi cả hệ thống mà họ vừa mới triển khai. Có lẽ Cục Ứng dụng CNTT, Bộ TTTT, là cơ quan chính có trách nhiệm giải nghịch lý này?
2. Tiền, nơi cần triển khai thì thiếu nơi đã triển khai thì thừa.

Theo quyết định 50/2009/QĐ-TTg, trong giai đoạn 2009 – 2012, ngân sách Trung ương chi 300 triệu đồng mỗi năm cho các địa phương để triển khai việc chuyển đổi sang PMTDNM. Báo dẫn lời lãnh đạo Vụ CNTT, Bộ TTTT “Với số tiền trên, rất khó triển khai. Chưa kể Bộ Tài chính còn cắt giảm nguồn kinh phí này vì cho rằng, đó là khoản đầu tư công”.
Được biết, tổng số tiền triển khai chuyển đổi cho các địa phương là 75.6 tỷ đồng và mỗi địa phương mới nhận được tổng số 260 triệu VNĐ trong năm 2010, kinh phí năm 2011 hiện vẫn còn chưa rõ.

Được biết việc mua sắm giấy phép bộ phần mềm văn phòng Microsoft Office vào ngày 21/05/2007 có 3 triệu USD (tương đương 60 tỷ đồng) dành hỗ trợ cho đào tạo triển khai trong khi công chức đã nhiều năm mòn tay sử dụng bộ phần mềm đó. Hợp đồng này được cho là hết hạn trong 3 năm, tức là vào ngày 21/05/2010.

Nghĩa là có tiền để nuôi cái “đóng” đã nghiện rồi, nhưng thiếu tiền để chuyển đổi sang cái “mở” tự do không nghiện ngập. Nghịch lý thuộc “sân” của Bộ TTTT và Bộ Tài chính?

3. Đơn vị ngoài chỉ thị làm tốt kêu sướng, cơ quan trong chỉ thị kêu khó muốn chuyển

Tại hội thảo đại diện tập đoàn viễn thông Viettel cho biết tính đến giữa năm 2011 số tiền tiết kiệm được do không phải phải mua bản quyền phần mềm cho 7.000 máy trạm ứng dụng PMTDNM lên đến 72 tỷ đồng. Lợi ích thấy rõ, Viettel có kế hoạch đến cuối năm nay sẽ nâng số máy tính ứng dụng PMTDNM lên 10.000 máy. Đây là những máy tính để bàn của các bộ phận nghiệp vụ, sử dụng hệ điều hành GNU/Linux Ubuntu và bộ phần mềm văn phòng OpenOffice.org và/hoặc LibreOffice.

Cùng một vấn đề tương tự, việc các cơ quan và tổ chức Nhà nước chuyển đổi sang PMTDNM theo chỉ thị đã nêu, được Vụ CNTT, Bộ TTTT đưa ra nhiều lý do khó khăn không thực hiện được trên máy tính trạm của các địa phương.

Nghĩa là thực tế ở Viettel, doanh nghiệp ngoài đối tượng thực hiện chỉ thị, đã cho thấy việc ứng dụng PMTDNM ở máy trạm là hiện thực. Trong khi đó cơ quan ban hành chỉ thị đã dũng cảm tự nhận thức rằng chỉ thị là không khả thi bởi việc chuyển đổi này ở các đối tượng là không hiện thực. Theo cái logic này, thì các đơn vị bên ngoài như Viettel càng sử dụng nguồn mở bao nhiêu, càng tiết kiệm được nhiều tiền bấy nhiêu và hệ thống có được an ninh hơn bấy nhiêu, trong khi ở chiều ngược lại, các cơ quan nhà nước sẽ bị ép phải tiếp tục mua Microsoft Office (và cùng với nó là Windows) và càng dấn sâu hơn nữa vào cái nghịch lý vừa nên ở trên, nghĩa là, tiền để nuôi cái “đóng” đã nghiện rồi càng nhiều hơn nữa, tiền để chuyển đổi sang cái “mở” tự do không nghiện ngập sẽ còn ít hơn nữa, con nghiện sẽ càng nghiện thêm. Microsoft chắc là vui nhất. Nghịch lý đau đớn này của Bộ TTTT cần phải được giải bởi liên Bộ và hơn thế nữa?

4. Phần mềm nguồn mở VN, con gà và quả trứng

Trường không đào tạo nên không có nhân lực, không có nhân lực thì không có sản phẩm, không có sản phẩm thì không có thị trường, không có thị trường thì doanh nghiệp không làm, không làm nên không cần nhân lực, không cần nhân lực nên không đào tạo?
Rất tiếc, trong hội thảo này đã không có được bài phát biểu của đại diện Bộ GDĐT về vấn đề ứng dụng PMTDNM theo thông tư số 08/2010/TT-BGDĐT ngày 01/03/2010 cũng như đào tạo PMTDNM trong nền giáo dục của Việt Nam. Nghịch lý này phải chăng còn đang chờ Cục CNTT, Bộ Giáo dục và Đào tạo phát biểu?

Thay cho lời kết

Chỉ với vài nghịch lý đã nêu ở trên cũng đủ cho thấy sự nan giải nhiều chiều cho ứng dụng và phát triển PMTDNM mà có khi điểm mấu chốt chưa chắc đã nằm ở phần kỹ thuật công nghệ của vấn đề.

Ô Nhanh

Bài được đăng trên tạp chí Tin học và Đời sống, số tháng 10/2011, trang 70-71.